Een boa die een olifant inslikt

Stella Den Haag en Convoi Exceptionnel

Au. Dat doet pijn. Afscheid nemen doet pijn. Weggaan is makkelijker, want dan kun je nog terugkomen. Afscheid nemen van elfjes, waarvan je niet eens zeker weet of ze bestaan, dat kan domweg niet eens. Ze blijven door je hoofd spoken…, net als spoken. Die ook al niet bestaan. Dan kun je de boeken waarin ze voorkomen maar het beste door de shredder halen.

Dat doet ook Liz in De oneindige voorstelling van Stella Den Haag en Convoi Exceptionnel. Ze zit op de met overdadig spinrag bepantserde zolder, vol oude boeken speelgoed. Deze bovenkamer verontrust haar, ze is te oud voor de spulletjes geworden en het moet daarom maar beter weg. Alles moet weg. Maar ze verliest zich in een van de boeken, en dat boek besluit zelfs een loopje met haar en haar leven te nemen.

In De oneindige voorstelling lopen realiteit en fantasie door elkaar en versterken ze elkaar. Zoals een boa die een olifant inslikt. Zoals dat ook in bijvoorbeeld Alice in Wonderland en Peter Pan gebeurt. Boeken die handelen over de fantasie als motor van het bestaan. Liz vraagt zich af hoe je volwassen kan worden zonder je kinderlijke belevingswereld te verloochenen. Dat gaat met vallen en opstaan. En met vliegen. Door te vliegen.

Convoi Exceptionnel is een jong theatergezelschap rond Anke Boerstra – die ook tekent voor tekst en regie – en Hetty van Bommel. De groep heeft in het verleden prettig prikkelende en beeldende producties op haar naam staan, zoals Western (voor Oerol 2005), Utopie der Ongelovigen en hun debuuthit Geloof, Hoop en andere ongemakken. Eind oktober 2004 maakte Convoi Exceptionnel als onderdeel van het project 3 x Kort van jeugdtheatergezelschap Stella Den Haag het experiment Floddertje Revisited. Daaruit is nu de meer dan volwaardige jeugdvoorstelling voor (9 plusser en ouder(s) De oneindige voorstelling voortgekomen.

Het is een mooie productie geworden, die niet kitscherig en niet te lieflijk van aard is. Daarmee is een valkuil vermeden, sterker: er is juist een mooie balans gevonden tussen realisme en fantasie. Het toneelspel houdt daarmee gelijke tred. Op de juiste momenten wordt er geschakeld en wordt de kijker beurtelings deelgenoot gemaakt van de gedachten van Liz en de gebeurtenissen die er zich om haar heen voltrekken. Voorzien van een mooi decor en een functionele belichting.

Je staat er alleen voor in het leven, je moet het zelf doen. Zo zou de portee van het stuk ook kunnen luiden. Aan het eind van het stuk probeert Liz nog eens te vliegen, zoals ze dat vroeger ook deed. Zie je je kunt maar beter weggaan uit je jeugd en er af en toe terugkomen. Dat is beter dan er afscheid van te nemen. Of zoals dichter Rutger Kopland het ooit opschreef:

Weggaan kun je beschrijven als een soort van blijven. Niemand wacht want je bent er nog. Niemand neemt afscheid want je gaat niet weg.

Gezien: 18 januari 2006.

Advertentie

Mozarts geliefde spreeuw

ALBA Theaterhuis: WAM, Mozart met Andere Woorden

Het is 4 juni 1787. En we bevinden ons in een dierencrematorium. Het is een prachtverhaal, zonder meer. Theatraal ook. Zelfs – of juist – als je bedenkt dat eigenlijk alles al wel ge- en beschreven is over Mozart. De wetenschappelijke Neue Mozart Ausgabe is al jaren geleden aangevuld met de laatste supplementen. Moedig ook om een jonge schrijver een schrijfopdracht te gunnen.

ALBA Theaterhuis weet te verbazen met een fraaie anekdote die is opgeduikeld over het wonderkind. Op 27 mei 1884 schreef Mozart in zijn aantekeningenboekje dat hij een spreeuw had gekocht. Niet veel later noteerde hij een thema uit zijn 17^e pianoconcert (KV 453) dat de spreeuw geïmiteerd bleek te hebben, al bleek het diertje de passage een halve noot verhoogd te hebben. Als in 1787 zijn geliefde spreeuw sterft is Amadeus bijkans ontroostbaar. Met een paar vrienden begraaft hij het diertje, zingt liederen en draagt hij een eigenhandig geschreven gedicht voor. De dood van zijn vader, acht dagen eerder, bezorgde hem veel minder hartzeer. Het eerste werk dat Mozart na diens dood voltooide is Ein Musikalischer Spass (KV 522), volgens Mozart een muzikale grap – en volgens tegenwoordige musicologen eerder een ode aan de spreeuw dan een parodie op de musici en componisten van zijn tijd.

Mozart hield van dieren – maar ook van biljarten, kegelen en kaartspelen. Hij hield katten, honden en vogels, Mozarts ouders hadden een kanarie en voor zijn hond Bimperl componeerde hij een onvoltooide aria.

Het is 3 februari 2006. En we bevinden ons in een Mozart-jaar. Maar weer eens. Deze keer gaat het om de viering van zijn geboortejaar. En ALBA theaterhuis pakt de handschoen op.

ALBA is begin 1999 opgericht door artistiek leider, regisseur en actrice Saskia Mees (o.a. De Appel), als zij het initiatief tot twee theaterworkshops, o.a. op de Haagse Hogeschool, ter voorbereiding van het stuk Het Huis ALBA in een bewerking van Mees van Het Huis van Bernarda Alba van Lorca, najaar 1999. Het bleek een succes en na jaren van poetsen wordt de groep inmiddels financieel en structureel ondersteund door de gemeente Den Haag en het ministerie van O.C. en W., vooral met daarbij het oog gericht op jongeren. Recentelijke producties zijn De Sterkste / The Stronger en Bloedbruiloft, dat op Oerol 2005 een hit was.

Het Haagse Alba wil de poëtische kracht van taal en muziek koesteren en thema’s en stukken kiezen ‘die universele waarden hebben’, zo leert hun website. De groep afficheert zich op die plek ook als een grensverleggend theaterhuis.

Een van de opdrachten die ALBA zich bovendien heeft gesteld is het laten schrijven van nieuwe theaterteksten. Telg uit de beroemde Haagse toneel- en Appelfamilie Aus Greidanus jr. werd gevraagd. Greidanus jr.: ‘Wat me boeit in de combinatie van Mozart, muziek en theater is de vraag of taal muziek kan worden, en of muziek juist ‘talige’ betekenis kan krijgen. Een van de essenties vind ik, dat je iets zegt over deze tijd. En kan dat ook met muziek?’, zo vraagt hij zich af.

De brug naar de moderne tijd wordt geslagen door het stuk te situeren in een dierencrematorium. Greidanus is er echter niet in geslaagd van taal muziek te maken, of vice versa. Dat zou ook wel erg hoog gegrepen zijn voor deze jeune homme van het Nederlandse toneel.  Grootste bezwaar is echter dat het stuk al te anekdotisch van aard is, en er weinig verbeelding in is gelegd. Het is daarmee een wat platte vertelling over een typische Mozart-aberratie geworden. Maar met de voorliggende tekst moet het ook wel hondsmoeilijk zijn geweest om er meer te doen dan er is gedaan.

Een ander bezwaar is dat er nauwelijks identificatie met een van de spelers volgt. Er wordt flink gestapeld, maar dat wil maar niet leiden tot enige (be-)roering. Het kan overigens zijn dat het stuk wel degelijk werkt voor jongeren – laten we zeggen tot een jaar of 20. En dat is wellicht ook de doelgroep. Bovendien is een verzachtende omstandigheid dat ik een try-out zag – en natuurlijk kan er nog veel na de première ten goede keren. Ook dat is theater. Voor het overige zien we een ‘klassieke’ en wat stereotiepe Mozart, vrijwel gemodelleerd naar het personage dat ons in de film Amadeus van Milosz Forman ooit is voorgeschoteld. Neemt niet weg dat Mohammed Azaay de rol met verve en uiterst vloeiend speelt en zingt. De bijdragen van de twee zangeressen /actrices komt daarentegen minder uit de verf.

Gezien op 15 januari 2006 in Theater aan het Spui, Den Haag.

Een hel op aarde

Nationale Toneel speelt ‘Phaedra’ van Racine

‘Phaedra’s misdaad is tevens haar straf’, schreef Racine. In het begin is zij stervende omdat zij haar geheime liefde niet mag onthullen; ook haar bekentenis brengt haar dood met zich mee. In de ban van haar hartstocht kan zij nog haar spreken noch haar zwijgen beheersen. Zo ook bij Het Nationale Toneel.

Elk hart heeft zijn smart. Wat is oorzaak wat is gevolg? Echte liefde laat zich niet in logische banen leiden. De schaamte voorbij. Deze vier allusies zijn van toepassing op Phaedra van de zeventiende-eeuwse Franse schrijver – en losbol – Racine, protégé van zonnekoning Lodewijk XIV.
Geschreven dus in de pruikentijd, een epoque waarin Frankrijk vrijwel onbetwist wereldheerser was op politieke, economische en op cultureel gebied. De tentakels van Parijs zich tot ver in Europa en over de rest van de wereld uit. Dat leidde tot vernieuwingen in de kunsten, maar soms ook tot epigonerij. Laten we zeggen: naast oorspronkelijk werk zagen indertijd ook vele bewerking van klassieke meesterwerken het levenslicht. Zo ook in het geval van Phaedra, immers gebaseerd op Euripides, en ook op die van de Romein Seneca.

Racine’s stukken werden aanvankelijk door het gezelschap van tijdgenoot Moliere ten tonele gebracht. Hij haalde zich later echter diens woede op de hals toen hij zijn stukken liet opvoeren door het concurrerende toneelgezelschap van Moliere. Bovendien bleek Racine, inmiddels lid van de Académie Francaise, zich met het uitbrengen van Andromaqué te ontpoppen tot een regelrechte rivaal voor Corneille, de indertijd bijna almachtige cultuurpaus, schrijver (Le Cid) en dramatheoreticus. Het leidde ertoe dat diens medestanders met genoegen Racines ‘piece de résistance’ neersabelden. Het was aanleiding vaan de zogeheten sonnettenoorlog tussen Racines voor- en tegenstanders, en een periode waarin er van Racine in liefst twaalf jaar lang geen treurspel van zijn hand verscheen.

Missie
Het is niet gemakkelijk een kort exposé te geven van de verwikkelingen die zich in het oude Griekenland voltrokken in de talloze mythen en sagen. Zo ook is de sage rond Theseus en Phaedra er een met vertakkingen tot in de verste uithoeken van deze scheppingsverhalen. Toch maar een poging dan: Phaedra, de dochter van Minos (zoon van Zeus en Europa) en Parsiphae (dochter van Helios) van Kreta, en de jongere zus van Ariadne, huwt met Theseus Ze volgt deze halfgod, legerleider, rokkenjager Ãon grondlegger van de republiek Athene en van de door hem geleide federatie van Attische staten, door met hem naar Athene te verkassen.

Maar na een tijdje staat Koningin Phaedra er alleen voor. Haar man is weer eens op missie, deze keer naar de onderwereld. Ze wanhoopt over zijn terugkeer. Als op een wrede dag de doodstijding van haar man haar bereikt, vat ze het plan op haar allesverterende liefde voor haar stiefzoon Hippolytus op te biechten. Jarenlang heeft ze hem op afstand gehouden, zodat haar passie niet de ongecontroleerde overhand zou krijgen. Phaedre overlegt daarop met haar vertrouwelinge, de voedster Oenone, die haar van haar foute liefde probeert af te houden. Als dat onmogelijk blijkt, gooien de dames het over een andere boeg: Oenone zal naar Hippolytus gaan en hem polsen.
Hippolytos op zijn beurt, minachtte Aphrodite, de godin van de liefde en de schoonheid. Dat maakte haar zo boos maakte dat ze Phèdre op Hippolytos verliefd liet raken. Als Hippolytus vervolgens in een tete-a-tete geconfronteerd wordt met de avances van Phaedre zelf, wijst hij haar in al zijn verdriet maar resoluut en met afschuw af. Hij is vast van plan zijn geliefde Aricia te dienen.
Daarop veranderen Phaedra en Oenone opnieuw hun plan. Uit wraak en de schaamte voorbij gaan ze Hippolytus beschuldigen van wat hij nu juist niet heeft gedaan: aanranding van Phaedre. Juist op dat moment komt totaal onverwacht Theseus uit de onderwereld terug. Hij krijgt deze geheel onware versie van het verhaal te horen en vervloekt zijn zoon. Hij roept de zeegod Poseidon aan om zijn zoon ter dood te brengen. En zo gebeurt het ook. Aan de kust wordt Hippolytus in zijn wagen door een zeemonster aangevallen en verscheurd. Als Phedra dat hoort, verhangt ze zich en laat ze een brief achter. Pas dan krijgt Theseus de ware toedracht te horen en in die ellende eindigt het verhaal.
‘Phaedra’s misdaad is tevens haar straf’, schreef Racine. In het begin is zij stervende omdat zij haar geheime liefde niet mag onthullen; ook haar bekentenis brengt haar dood met zich mee. In de ban van haar hartstocht kan zij nog haar spreken noch haar zwijgen beheersen.

Kristalhelder
Verwikkelingen zijn er dus te over. En wendingen eveneens. Het Nationale Toneel brengt het stuk echter kristalhelder ten tonele, en de acteurs spelen dat het werkelijk een lust voor oog en oor is. Prachtig toneelspel dus, met Ariane Schluter in een onbetwiste hoofdrol. Ze geeft de titelrol extra glans door een onovertroffen stembeheersing en timbre te koppelen aan acteerspel dat op het oog naturel overkomt, maar dan toch ingetogen, elegant en stijlvol is. Daarbij is de gloedvolle vertaling van Laurens Spoor werkelijk een openbaring. Het is puur genieten om de soms bijna in rap-tempo en ritmisch als machinegeweren repeterende zinnen te horen kwinkelen en kwetteren dat het een aard heeft, zonder dat er al te modieus is ingezet op taalgebruik. Zware kost gedoopt in lichtvoetige taal. Het heeft een magnetiserende uitwerking. Fijn dat er nog steeds toneel gemaakt mag worden dat wars is van een overdaad aan concessies aan de tijdgeest en zich niet laat uitleveren aan populistische marketingopvattingen.

Theseus zorgde ervoor dat de eerste stedenbond van Hellas gesloten werd. Toen Theseus met Herakles de Amazones bevocht, riep hij hun toorn op, door Antiope mee te nemen, een van hun aanvoersters. De Amazones namen wraak en vielen Athene aan. Theseus legers wisten de Amazones te verdrijven. In een Orakelvoorspelling hoorde hij, dat hij zijn vrouw zou moeten doden, als hij een verdrag met Korinthe zou sluiten. De voorwaarden van dat verdrag, dat later inderdaad gesloten werd, waren dat Theseus moest trouwen met Phaedra, de zus van de koning van Korinthe.

Eric Korsten

Gezien: wo 11 januari 2006. Locatie: Koninklijke Schouwburg, Den Haag.