Een glasplaat tussen jou en de wereld

Mark Rietman regisseerde ‘gruwelijke komedie’ Expats

‘Lost people in een goedgeïnformeerde wereld’, dat zijn volgens regisseur Mark Rietman de personages die Expats bevolken, een nieuw Nederlands toneelstuk met onder meer Lies Visschedijk en Daan Schuurmans in de hoofdrollen. Het is uitgebracht door Het Toneel Speelt, het gezelschap dat zo graag oorspronkelijk Nederlands toneel speelt. Volgens de gelouterde regisseur én acteur is het ‘een meesterlijk stuk’. Rietman: “Het balanceert mooi tussen komedie en een reddeloos soort zwartgalligheid die mij vaak aan de psychodrama’s van de Noorse toneelschrijver Lars Norén doen denken.”

Expats speelt zich af in een luxe appartement op een compound voor westerse zakenmensen en diplomaten in Beijing. Vijf succesvolle Nederlanders en een Amerikaan drinken en praten er over de wereld. Het stuk is geschreven door Peter van de Witte, de wederhelft van cabaretduo Droog Brood, dat in hun voorstellingen graag kwistig strooit met hilarisch uitwerkende surrealistische invallen. En die handtekening is in de verte ook te herkennen in Expats. “Toen ik het stuk voor het eerst las lag ik vrijwel constant in een lachstuip, vooral doordat het taalgebruik erg herkenbaar van vandaag de dag is. En dan te bedenken dat het Peters eerste toneeltekst is,” zegt Rietman. Gaandeweg ontwikkelt het verhaal zich echter op gruwelijk wijze.“Het stuk brengt eigenlijk de totale wanhoop van de personages tot uiting. Het gaat om mensen die zich ophouden in een enclave, waar geen of nauwelijks geluiden van buiten doordringen, en die door toedoen van een doorgeïndividualiseerde wereld in emotioneel opzicht tot stilstand zijn gekomen, apathisch, net als zoveel anderen. En terwijl de veilige omlijsting uit het verleden van een religie of ideologie voor ieder van hen is weggevallen, viert ondertussen een ongelimiteerd materialisme hoogtij,” licht Rietman toe. “Door toedoen van tv en internet lijkt het alsof de wereld zich continu dicht op je huid afspeelt; ondertussen is alles ‘onaanraakbaar’: er zit een glasplaat tussen jou en de wereld – en daardoor lijkt niemand nog in staat of de wil te hebben om eigenhandig de bestaande patronen eens grondig op te schudden.”

Mark Rietman is bekend van rollen in tv-series als Pleidooi, Oud Geld, Wilhelmina en Vuurzee. Hij speelde ook in de films First Mission, Ober en Familie. Maar zijn hart ligt bij het toneel. Nog maar een paar maandjes geleden speelde hij in Heijermans’ De Wijze Kater bij Het Toneel Speelt. Hij speelde bijdat gezelschap in het verleden in talloze producties, maar ook onder meer bij het Ro Theater,  Toneelgroep Amsterdam en het Nationale Toneel. Voor zijn rol in Raak me aan won hij in 2005 de Louis d’Or, de jaarlijkse prijs voor de meest indrukwekkende mannelijke acteursrol van een theaterseizoen. Binnenkort is hij bij het residentiële toneelgezelschap na Oresteia in 2006 weer eens aan het werk te zien als acteur, in Brechts Driestuiversopera. Ook volgend seizoen is hij er te gast, in de rol van bankdirecteur Rijkman Groenink in een toneelbewerking van De Prooi, het boek van Jeroen Smit over de ABN-affaire.
Maar ook als regisseur heeft Rietman een grote staat van dienst: Glazen Speelgoed (met Anne-Wil Blankers), Requiem voor een Zwaargewicht (met Victor Löw) en Een Midzomernachtsdroom bij het RO theater. “Het is fijn om mensen aan het spelen te krijgen, om na te denken over vormgeving, over hetgeen je wilt vertellen en hoe je dat wilt vertellen. Bovendien helpt het regisseren mij in mijn acteerwerk. Ik kan me daardoor beter verplaatsen in de gedachtegang van een regisseur als die mij vraagt een bepaalde speelstijl te hanteren. Beurtelings regisseren en acteren bevalt me prima, en het leidt er bovendien toe dat ik steeds geïnspireerd mijn werk kan doen.”

Expats door Het Toneel Speelt is te zien op woensdag 23 februari in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: www.hettoneelspeelt.nl. Reserveren: 0900-3456789.

Advertentie

‘Het is fijn als je moet werken op een rol’

Els Ingeborg Smits in speciaal voor haar geschreven toneelstuk

Broei is een toneelstuk over bedrog, zelfbedrog, liefde en bezitsdrang. Elmer Schönberger, van huis uit musicoloog en componist, schreef het avondvullende toneelstuk speciaal op de huid van Dic van Duin (Hertenkamp, Orkater en het Nationale Toneel) en Els Ingeborg Smits, bekend van onder meer Verborgen Gebreken. Smits: “Elmers tekst is wat je noemt een hachelijke balanceeract op de smalle grens tussen werkelijkheid en fantasie. In het stuk zijn Kid en Slé een op het oog harmonieus samen optrekkend en aan elkaar toegewijd duo. Maar als een van beiden zich even niet aan de regels van het spel houdt en er een buitenechtelijke relatie met een jongen op de proppen komt, gaat het gif van de jaloezie druppelen, en worden de messen geslepen.”

Els Ingeborg Smits, een van de grande dames van het hedendaagse vaderlandse toneel, speelde eerder dit jaar in Mensenkinderen, een tot dan toe vrijwel onbekend gebleven toneelstuk van Het Bureau-schrijver J.J. Voskuil, dat zij oppikte en er een succesvolle theaterproductie van maakte. Ook daarin ruziet een stel op openlijke wijze, net als in Broei. “In Mensenkinderen speelde ik meer een wat dwars karakter, een eendimensionaal personage. In Broei  hebben de personages veel meer te verdedigen. En ik moet me nu en dan flink in bochten wringen om het personage dat ik speel authentiek te laten overkomen. Maar daar hou ik juist van, het is fijn als je moet werken op een rol, vooral als je weet dat je daardoor veel verschillende kanten van jezelf kunt laten zien.”

“Tweeënhalf jaar geleden speelde ik met Dic van Duin een ook al harrewarrend echtpaar in een stuk van Louis Couperus, Van oude mensen, dingen die voorbijgaan. We hadden er plezier in samen op het podium te staan en na tachtig keer Couperus bleken we ook buiten werktijd een zeker gevoel voor humor te delen”, zegt Smits, gevraagd naar het begin van Broei. “Het beviel wederzijds zelfs zo goed dat we besloten samen het podium op te gaan. Daarop hebben we schrijver/componist Elmer Schönberger gevraagd om voor ons een stuk te schrijven. Door zijn achtergrond zijn de dialogen erg muzikaal geworden. Zo is er bijvoorbeeld een proloog en een epiloog, die veel op elkaar lijken, maar waardoor in het midden gelaten wordt of de tussenliggende veldslagen zich opnieuw in de toekomst van het stel zullen voordoen.”

Smits houdt erg van toneel, meer dan film of acteren voor tv in ieder geval. “Ik hou van theaters, van theaterzalen. In de veertig jaar dat ik nu speel, is mijn hart nog het meest uitgegaan naar kleine zalen. Vanwege de ambiance, die zijn het gezelligst. En daar is het ‘zwarte gat’, de afstand tussen speelvloer en publiek, zo klein mogelijk. Mijn soort talent komt het beste tot zijn recht in een dergelijke setting.”

Broei met Els Ingeborg Smits, Dic van Duin en Job Emens is van wo 23 t/m za 26 februari te zien in de Koninklijke Schouwburg / Het Paradijs. Meer informatie: www.bureaubarel.nl en www.ks.nl. Reserveren: 0900-3456789.

‘Van chagrijn tot een meer open figuur’

Jeroen van Merwijk met Le Big Bazar in Diligentia

In alle bescheidenheid kan cabaretier en kunstschilder Jeroen van Merwijk (1955) zich  wellicht een van de beste en meest veelzijdige Nederlandse liedjesschrijver uit de vaderlandse geschiedenis noemen.

Door zijn voorkeur voor een lichtelijk tegendraadse manier van theatermaken die zich tot diep in zijn vezels heeft genesteld in de ruim 20 jaar die hij nu gerespecteerd in het kleinkunstenaarvak meedraait, speelt hij echter niet in de grote cabarettempels in den lande, maar is hij min of meer blijven steken in middelgrote theaterzalen. Misschien is dat maar beter ook, want juist in de vaak broze intimiteit die van zulke zalen uitgaat komen zijn songs en teksten wellicht het beste uit de verf.
Van Merwijk ziet het niet per se als een miskenning: “Ach, na twee decennia van stad tot stad en theater tot theater te zijn gereisd weet ik dat mijn publiek hoogstwaarschijnlijk niet veel groter zal worden, maar ook niet veel kleiner. Met die ‘wetenschap’ ben ik tevreden, daar kan ik mee vooruit. Ik heb in die tijd een mooi oeuvre van meer dan driehonderd liedjes opgebouwd en ben in de loop van de tijd op het podium veranderd van een chagrijn in een meer open en rijker figuur. Die ontwikkeling stemt tevreden.”

Toch zouden grote, volle zalen hem toekomen. Lof wordt hem nu al jaren toegezwaaid. Zo werd hij genomineerd voor een Poelifinario voor zijn voorlaatste programma Dat moet meneer Van Merwijk nodig zeggen. Naast zijn humor en ironie wordt Van Merwijk geroemd om de helderheid en schijnbare eenvoud waarmee hij een samenleving in verval schetst. Zijn songs en gitaarspel zijn ronduit virtuoos en uit zijn relevante taalvaardige teksten, die al eens in een boekwerkje zijn gebundeld, spreekt bovendien een zekere en prettige doorleefdheid. Het zijn songs die hij zelf samenvat in ‘three cords and the truth’, verwijzend naar de opvatting van door hem geliefde Amerikaanse rock- en blueshelden als John Mayall, Lou Reed, Neil Young en Johnny Cash – en Nederlandse liedjesschrijvers als Drs. P., Hans Dorrestijn, Maarten van Roozendaal en Kees Torn. Ook in zijn nieuwe programma Le Big Bazar handhaaft hij zijn eenvoudige formule – songs doorsneden met voorgelezen columns – op een enkel maar wezenlijk punt na. “Ik was gewend als een troubadour door het land te struinen en in mijn eentje het podium op te gaan. Nu, voor mijn elfde theaterprogramma alweer, heb ik voor het eerst twee supergitaristen aan mijn zijde: Wouter Planteijdt, bekend van SJAKO!, en René van Barneveld, ook hij zat in SJAKO! en ex-Urban Dance Squad. Het klikt goed tussen ons. Mijn composities krijgen er een mooi, psychedelisch bedje door, en vooral meer diepte. Waar ik vroeger in mijn eentje het podium moest bevechten en de zaal veroveren, is het nu gemakkelijker geworden om me te concentreren op mijn eigen spel en op de tekst. Voor mij is een optreden nu meer ‘lol’ geworden, terwijl het vroeger meer ‘werken’ was.”

Zijn programma Le Big Bazar bevat 32 Nederlandstalige songs van zijn hand en wordt doorsneden door enkele voorlezingen. “Die gaan vooral over kunst en cultuur”, zegt Van Merwijk, die behalve cabaretier ook kunstschilder is. “Bijvoorbeeld over de salonpraat van zogeheten connaisseurs, over mensen die vinden dat in dit land tijdens de Gouden Eeuw betere kunst werd gemaakt en dat dat komt doordat er toen oorlog werd gevoerd. Of politici die vinden dat echte kunst alleen ontstaat als je kunstenaars tot ‘verelendung’ brengt.”

Van Merwijk, in 1983 afgestudeerd aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag, woont tegenwoordig in Utrecht, maar was jarenlang een Hagenaar. “Het zijn steden die een zekere verwantschap delen. Die houding onder de mensen van: ’t was niks, ’t is niks en ’t wordt alleen maar minder. Daar houd ik wel van. Nee, ik keer altijd weer met veel plezier terug naar Den Haag om er te spelen.”

Jeroen van Merwijk en Le Big Bazar is op zaterdag 12 februari te zien in Theater Diligentia. Meer informatie: www.kikproductions.nl. Reserveren: 0900-4104104.

Nederland in de nabije toekomst

Theatergroep Drang speelt Palestra Rex op locatie

Weet jij wie jou ziet? Weet jij wie jou volgt? Weet jij wat je doet? ‘Een futuristische sage’, zo omschrijft Monique Baas haar nieuwe voorstelling Palestra Rex. De freelance regisseuse en docente van de Haagse jeugdtheaterschool Rabarber voert de regie over het stuk en is er ook de tekstschrijver van. Ze maakt de voorstelling bij Theatergroep Drang, die voor dit stuk in een leegstaande hangar aan de Binckhorstlaan neerstrijkt.

Baas, die vorig seizoen Bloederliefde maakte bij Drang, kijkt wat zorgelijk als ze het antwoord formuleert op de vraag wat haar tot deze voorstelling drijft. “Ik zie van alles om me heen gebeuren, ik lees artikelen in de krant, ik spreek veel met mensen om me heen – en dan kan ik er niet omheen dat we in de jaren die voor ons liggen, principiële bestaansvragen te beantwoorden hebben.” Op het gebied van privacybescherming, bijvoorbeeld. Baas: “Wij zijn onmiskenbaar schaamteloos zichtbaar.” Waarop ze citeert uit de flyer van de voorstelling: ‘Wij zijn online. We bloggen, posten, delen. Zullen we linken? Hoeveel followers heb jij? Wat wil je van ons zien? Eerste tandje? Eerste schooldag? Dronken op de feestvloer? Seks tijdens een strandvakantie?’ “Wij hebben niets te verbergen, en dus verbergen wij niets”, lijkt het motto van deze tijd. Volgens de regisseur neemt het elektronisch bespieden van gedragingen van individuen door overheden en bedrijven straks epidemische vormen aan, zozeer “dat jij en ik en alle mensen om ons heen  een antwoord moeten zien te vinden.” Ook verwijst ze naar naar meer en meer vrijheidsbeperkende maatregelen die worden gedekt door een afgleidend rechtssysteem: “Het beramen van een onwelgevallig plan is tegenwoordig strafbaar. Dat was vroeger niet zo. En wat ‘onwelgevallig’ inhoudt is nergens afdoende beschreven.”

Dat alles klinkt op het eerste oog wat zwaar op de hand voor een avondje uit. Daar staat tegenover dat ze in haar voorstelling een lichte toets hanteert, eentje die voor jong en oud begrijpelijk en prikkelend is. Baas, in 2006 afgestudeerd aan de Toneelacademie in Maastricht: “Het verhaal draait om een oudere vrouw die weg wil omdat ze zich ongemakkelijk voelt in de voor haar te snel digitaliserende wereld om haar heen. Als gevolg van een nieuwe wet op verplichte terugkeer wordt haar reisvergunning op het laatste moment echter ingetrokken. Bovendien komt haar naam daardoor op een lijst van vluchtgevaarlijke personen terecht. Uiteindelijk krijgt ze hulp uit onverwachte hoek aangeboden: mensen die haar, weliswaar tegen betaling, het land uit willen smokkelen.”

In deze tot ‘sf-thriller’ gedoopte voorstelling evenwel geen hightech decor, breedbeeld HD-monitoren of ander overvloedig en technisch vernuftigs. “De hangar aan de Binckhorst is een kale loods, en dat wil ik graag zo laten. Het verbeeldt juist heel goed de strijd van de oude vertrouwde cultuur tegen de onvermijdelijke digitale toekomst. Bovendien gaat van het spelen op locatie altijd al een bijna vanzelfsprekende fascinatie uit.”

Palestra Rex door Theatergroep Drang is te zien van 2 t/m 27 februari op locatie aan de Binckhorstlaan 36. Meer informatie: www.drang.nl.