Compositie voor vijf piano’s en geen pianist

Fascinerende Installatie Heiner Goebbels in de Koninklijke Schouwburg

Een pianola – en toch ook weer niet. Heiner Goebbels schreef een compositie voor vijf piano’s. Uit te voeren zonder pianist maar met een ingenieus mechaniek waarin geen levende ziel te bekennen lijkt. Maar tegelijk is het ook een magisch landschap, een uiterst fascinerend en indrukwekkend poëtisch kijkspel.

Een unieke sample van klassieke muziek, jazz, visuele en beeldende kunst overgoten met een met precisie gedoteerde hoeveelheid tekst. Met zijn voorstellingen annex installaties zoals Stifters Dinge treedt componist en muziektheater-cultheld Heiner Goebbels in de voetsporen van illustere conceptuele voorgangers als John Cage en, in Nederland, de in Den Haag woonachtige muziektheaterpionier Dick Raaymakers. Vijf piano’s staan centraal in Goebbels’ muzikale theatermachine, een jongensachtige Mecano-doos in dubbelkwadraat, waarin onzichtbare handen een klavier bespelen. Waarin visuele en akoestische impressies in elkaar overvloeien en transformeren tot een fascinerend fresco van gure wind, mystieke mist, golvend water en vloeiend ijs. Zodra Goebbels’ wonderlijke, illusionaire installatie zich in beweging zet ontvouwt zich een verhaal over mens en natuur. Videoschermen, waterbassins en tal van mechaniekwerken – tot op het bot uitgeklede piano’s aan toe – die geluiden, bewegingen en sferen ondersteunen bij de overpeinzingen die de machinerie oproept en die zich onherroepelijk van je meester maken onder het toezien. Onwillekeurig schiet de naam van Jean Tinguely door het hoofd – maar dan zonder dat speelse, en eerder meditatief stemmend, lounge.

Volgens Goebbels gaat zijn werktuigkundige voorstelling om een eerbetoon aan de overweldigende kracht van natuur en materie. Goebbels: “Stifter is iemand die de natuur niet zomaar toont, maar die deze mooier maakt, esthetischer maakt, er ritme, rituelen en herhalingen aan toevoegt. Ik hecht groot geloof aan deze principes omdat ik denk dat alleen zo de natuur ‘overdraagbaar’ is.  Een boodschap? Als je een boodschap hebt ga je naar het postkantoor, zei Hitchcock ooit. Maar het is nu ook weer niet zo dat we, decorontwerper en beeldend kunstenaar Klaus Grünberg en ik, een zinloze constructie in elkaar bedacht hebben. Bij het maken hebben we ons vooral de vraag gesteld hoe ver je kunt gaan zonder enige aanwezigheid van acteurs, zonder enig levend wezen te laten zien, of je het publiek kunt boeien door het uitsluitend materialen en dingen voor te schotelen, door het publiek alleen toe te laten zien.”

Magisch landschap
Als een hedendaags alchemist schikt en herschikt Heiner Goebbels de ingrediënten van zijn Stifters Dinge tot een magisch landschap. Hij liet zich inspireren door de beschrijvingen van Adalbert Stifter, een Oostenrijks schrijver uit de Biedermeiertijd, die de oerkrachten van de natuur een centrale plek gaf in zijn werk. Goebbels deelt met deze 19e-eeuwse schrijver en filosoof een feilloos gevoel voor esthetiek en een doorgedreven aandacht voor ‘de dingen’. Op de scène daarom dus geen acteurs. Goebbels’ kunst der afwezigheid neemt de mens op de korrel: Hebben wij voldoende aandacht voor de impact van onze daden op onze omgeving?

De Duitse componist en theatermaker noemt zichzelf schepper van onbenoemde kunst: voor jazz swingt zijn muziek te weinig, volgens liefhebbers van hedendaagse muziek zit er te veel pop en theater in zijn composities, voor theaterfans zit te veel muziek in zijn voorstellingen, en volgens operafans wordt er niet genoeg gezongen. Maar alle grote internationale festivals staan in de rij om Goebbels nieuwe opdrachten te bezorgen en wat hij ook maakt, het reist steevast de wereld rond.

Stifters Dinge van Heiner Goebbels is op do 29 en vr 29 april te zien in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: www.heinergoebbels.com. Reserveren: 0900-3456789.

Advertentie

Een Judaskus die je bijblijft

Stella Den Haag en Residentie Orkest samen in klassiek passieverhaal

De jonge Matthäus is een voorstelling waarin alle hoogtepunten van Bachs muzikale meesterwerk in een uur zijn samengebald en die met veel inleving is gemaakt voor kinderen van 10 jaar en ouder(s). De Haagse theatergroep Stella Den Haag en het Residentie Orkest slaan na eerdere succesvolle projecten de handen opnieuw ineen, deze keer voor een reprise, en maken van het klassieke passieverhaal een muziektheatervoorstelling die tot ons komt via de ogen van Isabel, de dochter van Judas. Judas Iskariot, een van de trouwste aanhangers van Jezus, ging de geschiedenis in als de allergrootste oplichter. ‘Maar was het verraad dat hij pleegde, of was het een daad uit goede bedoelingen, een poging van Judas om zijn beste vriend te redden’, zo vraagt Hans van den Boom, de artistiek leider van Stella, die voor de tekst en de regie van dit stuk tekent, zich af. Maar in het verhaal nemen gedane zaken geen keer, ook niet als Judas spijt krijgt. Als hij alles terug wil draaien is het daarvoor te laat. Machteloos kijkt Isabel naar de gevolgen die het gedrag van haar vader met zich meebrengt.

Als spelers/zangers zien we onder meer Erna van den Berg, Floor van Berkestijn en Herman van de Wijdeven. Naast de Haagse jeugdtheatergroep en het symfonieorkest is er ook medewerking van het Haags Matrozenkoor en Kamerkoor PA’dam.

De jonge Matthäus van Stella Den Haag en het Residentie Orkest is te zien op za 16 en zo 17 april in Theater aan het Spui. Meer informatie: www.stella.nl. Reserveren: (070) 346 52 72.

‘Ik wil dat mensen het snappen en er blij van worden’

Cabaretier Kees Torn neemt afscheid met Loze Kreten

Kop op. We zijn allemaal anders. En: Het luistert nauw. Cabaretier Kees Torn bindt persoonlijk de strijd aan met loze kreten die ons, soms ongemerkt en al te vaak op kousenvoeten, besluipen, maar die ons geregeld ook onverbiddelijk faliekant in de houdgreep weten te nemen. Dat doet Torn door eenvoudige maar briljante liedjes en vinnige gedichten met snelle rijmschema’s van eigen hand aaneen te rijgen – in principe bij gebrek aan een genetisch vertel- of zangtalent. Maar – en zoveel is zeker – met altijd een uiterst onderhoudende en doorgaans geestige ondertoon als voedingsbodem. Maar hij bindt de kat op het spek en pakt uit met wat vertellingen. Zo laat hij zijn publiek zien hoe mooi het kan zijn om natuurkundige wetten te begrijpen. Torn: ‘In deze show ben ik wat uitleggerig. Ik heb de natuurkunde ontdekt. Biologie, evolutie, DNA. Ik begin het allemaal te snappen en ik wil graag uitleggen hoe mooi het is als je dat snapt. Maar mensen willen niet de hele avond alles over atoomdeeltjes horen. Maar ik ga niet drammen. Dus ik heb een knop omgezet. Toch wil ik dat mensen het snappen en er blij van worden. Net als ik.’

Torn is een cabaretier met een authentieke vingerafdruk, een lijnenpatroon dat meer reliëf krijgt door zijn kenmerkende slungelachtige voorkomen en enigszins klungelige motoriek. Toch houdt hij het voor gezien na dit programma, zijn negende, in cabaretteketet-land. Torn: ‘Ik ben een beetje uitgeluld, bang in herhalingen te vallen. Alle onderwerpen waarvan ik vind dat ze aan bod moesten komen, heb ik nu wel behandeld. Ik herinner me de eerste acht voorstellingen niet eens allemaal.’

Kees Torn met Loze Kreten op za 14 april in Theater Diligentia. Meer informatie: www.harrykies.nl. Telefonisch reserveren: (070) 361 05 40.

De wondere reis van een koffer met inhoud

Fa. Rieks Swarte maakt beeldend theater van ‘Némirovsky’

Uittocht is een met veel verbeelding gespeelde documentaire over het leven en werk van Irène Némirovsky. De schrijfster kwam met Storm in juni zeven jaar geleden in één klap wereldwijd onder de aandacht. Haar aangrijpende document over het menselijk doen en laten in een ontwricht dagelijks bestaan vormt de inspiratiebron voor een voorstelling van Firma Rieks Swarte.

‘Warm, dachten de Parijzenaars. Voorjaar in de lucht. Het was nacht in oorlogstijd, alarm. Maar de nacht vervaagde en de oorlog was ver weg. Degenen die niet sliepen – zieken in hun bed, moeders met zonen aan het front, verliefde vrouwen met doffe ogen van het huilen – hoorden de eerste stoot van de sirene. Het was nog maar een diepe zucht, als de ademhaling die ontsnapt aan een beklemde borst.’
Het zijn de beginwoorden van de roman Storm in juni, die rechtstreeks verslag doet van de uittocht in juni 1940, toen stromen vluchtelingen Parijs verlieten. In een directe stijl beschrijft Irène Némirovsky de ontelbare kleine en grote lafheden en het broze saamhorigheidsgevoel van Franse families, van de voornaamste tot de armste. Het boek werd postuum bekroond met de Prix Renaudot 2004. Postuum, want de van oorsprong Oekraïense schrijfster werd in juli 1942 gearresteerd en daarop weggevoerd naar Auschwitz, waar de joodse aan tyfus overleed. Wachtend op haar lot schreef ze haar angst en vrees van zich af. En beschrijft ze hoe mensen in een ontwrichte wereld zijn overgeleverd aan de wetten van de jungle.
“Mijn boekhandelaar gaf het boek een paar jaar geleden aan me mee, toen ik traditiegetrouw een lading kwam ophalen om een zomervakantie door te brengen”, legt theatermaker Rieks Swarte uit. “Ik was werkelijk overdonderd toen ik het boek uit had. Ik ben me toen gaan verdiepen. Het manuscript bleek 60 jaar lang in een koffer opgeborgen te zijn geweest, bij haar kinderen. in minitueus schrift beschreven opschrijfboekje, dat we heel precies hebben nagemaakt en in de voorstelling te zien is. Het boek kwam pas zeven jaar geleden uit en bleek een literair meesterwerk. Er zijn wereldwijd inmiddels meer dan 2,5 miljoen exemplaren van verkocht.”

De drang om er het theater mee in te gaan kwam eigenlijk meteen onder het lezen van het boek bij hem op. Swarte dacht aanvankelijk aan toneel. Maar een toneelstuk zou dertig rollen vergen, en dus te kostbaar uitpakken. Door dicht bij zichzelf te blijven wist hij uiteindelijk een vorm te vinden. “Een groot deel van de voorstelling handelt over de wondere reis van dat koffer, en dus ook van dat manuscript.” Het bleek de sleutel tot het opnieuw uitvinden van zijn eigen, typische manier van theatermaken, dat draait om handwerk – zeg maar: verzinnen, knippen, plakken, filmen en vertellen. “We hebben onder meer het in minutieus schrift beschreven opschrijfboekje heel precies nagemaakt en tonen dat in de voorstelling”’ zegt Swarte. Daarmee doet hij zijn reputatie eer aan waar het gaat om beeldend objectentheater. En dus is er een voorstelling uit de bus gekomen waarin we Rieks Swarte zelf met een kleine camera langs maquettes zien lopen – en wanen we ons in Parijs.  Onderwijl verhaalt actrice Joke Tjalsma uit het boek, dat voor deze gelegenheid is bewerkt door Rik van den Berg, en zorgt Dennis van Tilburg voor muziek en geluidsdecors. “Indringend”, hoor ik bezoekers vaak zeggen na afloop, zegt Swarte. “En tijdens de voorstelling klinkt er weleens gesnif op. Grieperig, dacht ik dan. Maar nee, blijk later, mensen zijn echt geraakt.”

Uittocht van Firma Rieks Swarte is op di 12 april te zien in Theater aan het Spui. Meer informatie: www.rieksswarte.nl. Reserveren: (070) 346 52 72.