John Buijsman als Roland ‘Rahsaan’ Kirk in eerbetoon aan ‘jazzclown’
Op het podium omhing hij zichzelf met een hoeveelheid aan zachtjes flonkerende blaasinstrumenten als waren het juwelen. Zonnebril op. Dik gebreid bontmutsachtig hoofddeksel op zijn kruin. De hardbopper stond als bandleider zijn mannetje, maar hij deelde het podium ook met vele grootheden uit de jazz, onder wie legendarisch beroepsdwarsligger Charles Mingus (‘This man is what jazz is all about. He’s real.’) en Quincy Jones.
Zijn instrumentarium bestond uit vrijwel alles wat hij te pakken kon krijgen, van neus- en scheidsrechtersfluiten en schelpen tot eigenhandig gefabriceerde voorwerpen aan toe: ‘I didn’t ask my mother to buy me a trumpet or a violin. I started right on the water hose.’ Soul Bossanova is zijn bekendste tune, die later onder meer werd gebruikt in de film Austin Powers. Roland Kirk, niets minder dan een fenomeen. John Buijsman maakte een voorstelling over hem, geënt op een tekst van jazzadept Jules Deelder.
‘In plaats van ogen heb ik oren. Daar staat of valt het leven mee. Klánken. M’n gehoor is m’n leven. Ik ádem met m’n oren! Ik kan zien met m’n oren’. Multi-instrumentalist Roland ‘Rahsaan’Kirk (1935-1977) is vooral bekend om zijn vermogen om drie rieten in zijn mond te proppen en ‘spatgelijk’ te bespelen. Filmpjes waarop Kirk drie rieten bespeelt zijn een heuse hit op het internet. “Kost enorm veel adem”, haalt John Buijsman naar voren. “En je moet zorgen dat er niet te veel lucht langs de rieten gaat”.
Hij was zwart. Om hem heen was alles altijd zwart. Pikzwart. Kirk werd blind in zijn vroegste jeugd, als gevolg van medisch voorgeschreven oogdruppels die iets anders bleken te zijn toen hij ze gebruikte. En in zijn binnenoor had hij last van een voortdurende, hinderlijke pieptoon. Maar innerlijk liep hij over van vitaliteit en een ongekende geestdrift. Zijn blindheid weerhield hem er niet van auto te rijden of te fietsen. Als hij eenmaal op zijn praatstoel zat wist hij van geen ophouden. Zo verlulde hij geregeld, tot soms drie kwartier achtereen toe, een concert. Een tomeloze lolbroek ook, politiek geëngageerd: ‘Ik zie geen kleur, ik maak geen onderscheid’. Hij noemde zich Rahsaan nadat hij die naam in een droom had gehoord.
“In de huid kruipen van – daar houd ik dus niet van”, zegt de tot zijn 29ste als kantoorklerk werkzaam zijnde, maar nu als dikke vijftiger een eigenzinnig theatermaker. Hij maakte bij wijze van eerbetoon aan Kirk de muziektheatervoorstelling Het Alziend Oor, waar hij eerder theaterconcerten maakte over onder meer Charles Bukowski en Josephine Baker. “Het gaat me om Kirks mentaliteit, zijn geesteskracht, om zijn ‘zijn’. Als kunstenaar was hij authentiek en volgde hij volkomen zijn eigen weg. Het allerbelangrijkste is dat hij met zijn onstuimige energie, vrolijkheid en rauwe muzikaliteit een levensdrift uitstraalde die pur sang was”. Buijsman (onder meer Loenatik en Keyzer & De Boer) had in lang vervlogen tijden elpees van Kirk gekocht, maar kwam pas werkelijk op het spoor van een voorstelling over de clowneske, excentrieke jazzmuzikant toen hij twee, drie jaar geleden diens autobiografie Bright Moments: The Life and Legacy of Rahsaan Roland Kirk las. “De energie die er uit sprak en het feit dat hij schijt had aan werkelijk alles, dat sprak me bijzonder aan”. Buijsmans zoon maakte een foto van zijn vader, uitgedost als Kirk, mét kenmerkende sik – die hij had liggen uit een eerder voorstelling – en met muts in tijgerprint op, zijn lijf behangen met saxen. Daarop ging hij naar jazzfanaticus Jules Deelder, die Kirk drie keer live aan het werk heeft gezien. Met zijn collega beroepsrotterdammer had hij twaalf jaar eerder al eens samengewerkt in Angel Eyes, een hommage aan jazztrompettist Chet Baker, toen deze net daarvoor uit een Amsterdams hotelraam was gekukeld en dood blijven liggen. “Deelder lachte aanvankelijk alleen maar wat, na een uur ben ik de deur uitgegaan, en Deelder is toen gaan schrijven. Ik wilde het graag over Kirk hebben, maar hoe vertaal je dat? Want Kirk kan ik niet spelen. Ik, een blinde neger imiteren ??? Dat ziet er dus echt niet uit. Dus ben ik een blinde, blanke blazer, die zwart was. Dat geeft de teksten die Kirk ooit letterlijk uitsprak een diepere laag. Ik denk dat Deelder een tekst heeft geschreven die Kirk-fans behaagt, maar ook andere muziekliefhebbers niet teleurstelt”.
Voor Het Alziend Oor heeft Buijsman zich omringd met een vijfkoppige band. In de gelederen onder meer drummer Arend Niks en saxofonist/componist Keimpe de Jong. “Zo is de voorstelling ten dele een live optreden, met improvisaties, en waarin invloeden van Kirk hoorbaar aanwezig zijn, maar ook met ‘eigen’ composities. Buijsman hanteert ook zelf wat toeters, waaronder een stritch en een dwarsfluit . “Ik ben geen beroepsmuzikant, mijn vader was muzikant, maar ikzelf zat tot mijn 29e op kantoor. Maar ooit nam ik fluitles omdat ik onder de indruk was van een elpee van Eric Dolphy. Ik speel mee op het moment dat de noten mij van pas komen”, lacht hij uitbundig. “Het mooie is”, zegt Buijsman, “dat de tekst door mijn toedoen iedere avond ander getimed is, en dat daardoor de musici steeds moeten improviseren”. Dat is jazz bij uitstek. Een eerlijke voorstelling over liefde voor muziek. En, o ja, op zondag 13 november is hij een van de Nachtgasten in Theater aan het Spui.
Het Alziend Oor door De Rotterdamse Connectie i.s.m. Productiehuis Rotterdam. Op wo 9 nov in Theater aan het Spui. Nachtgasten op zo 13 nov in Theater aan het Spui. Meer informatie: www. theateraanhetspui.nl en http://www.rotterdamseschouwburg.nl. Reserveren: (070) 346 52 72.
Eric Korsten 