Lidewij Benus speelt icoon uit wereldliteratuur
Vrouwen, daar zijn er genoeg van. Toch zijn er vrouwen naar wie je steeds opnieuw terugkeert. Zoals Anna Karenina.
Icoon uit de wereldliteratuur. Talloze malen verfilmd, onder meer dit jaar nog met Keira Knightley. De beginzin van iedereen die de roman las ligt bestorven op diens lippen: ‘Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze’. Die zin komt, uiteraard, ook voor in de bewerking die Manon Barthels voor Branoul maakte. Regisseur Manon Barthels: “Aangezien Anna dit onmogelijk zelf zou kunnen bedenken, wordt hij door een voice-over gesproken. Het is een fluisterstem die bij de inloop van het publiek over meerdere kanalen door elkaar te horen zal zijn. Actrice Lidewij Benus vertolkt de hoofdrol van de sensuele maar rebelse vrouw die zich gevangen voelt in haar liefdeloze huwelijk met de twintig jaar oudere Aleksej Karenin, en die hopeloos verliefd wordt op de jonge graaf Vronski. Wanneer ze haar gezin voor hem verlaat, gaan schuld, hypocrisie en schaamte haar leven beheersen. “Ze is grillig, manisch zelfs. Vol met ‘azart’, Russisch voor hartstocht. Anna probeert zo goed en kwaad als het kan te achterhalen en te reconstrueren wat er innerlijk met haar gebeurt”, vertelt Benus.
De bijna duizend pagina’s die Anna Karenina telt, gelden als een hoogtepunt in de literatuur. Hoe breng je dat aantal van Tolstoj’s eerste roman terug tot een voorstelling van een uur en een kwartier? De vorm die Manon Barthels heeft gekozen is die van een monoloog. Benus: “Anna Karenina legt in onze voorstelling als het ware rekenschap af ten aanzien en ten overstaan van haar zoontje. We zijn getuige van haar donkerste gedachten. Het is precies het moment dat het slecht met haar afloopt: ze kiest voor een zelfverkozen dood”.
Het verhaal speelt zich aan het einde van de negentiende eeuw af in Russische societykringen. Vaak wordt het verhaal gezien als een tragische romance, als een novelle uit de boeketreeks. Maar er is meer: Tolstoj was een moralist en een scherp criticus. Benus, die eerder in Noodlot en Extaze bij Branoul speelde en vijftien jaar geleden bij Branoul, toentertijd onder leiding van Rein Edzard, haar debuut maakte in Couperus’ Lijnen der geleidelijkheid, heeft het boek van a tot z gelezen. “Je bent dan beter in staat je tekst te plaatsen, en je weet beter waar een zin vandaan komt. Maar je moet het boek toch ook kunnen loslaten. Dat leer ik door Manon, die haar tekst zelf regisseert. Eerst laat ze me uitrazen in de persoon die ik vind dat Anna is, daarna vraagt ze me dat op ingetogen wijze te spelen, maar dan incluis de woede van Anna als onzichtbare bagage in een tweede laag”. Die bagage is trouwens ook in letterlijke zin te zien op het podium, want naast Anna staat een grote reiskoffer opgesteld, een tas waarin ze niet alleen herinneringen bewaart maar die ook haar wachttijd op het treinperron aannemelijk maakt. Totdat dus het onvermijdelijke volgt.
Van Anna Karenina bestaan verschillende verfilmingen, en ook zijn er theatervoorstellingen geweest, waarbij die met Catherine ten Bruggencate in de hoofdrol, uit 1998, geregisseerd door Guy Cassiers, misschien wel de mooiste was. Benus: “Ik heb geen enkele verfilming gezien. Ik wil niet belast zijn met de wetenschap hoe anderen Anna hebben gespeeld. Ik wil mijn, ‘onze’ Anna zelf kunnen kneden, zelf tot stand kunnen brengen.
Branoul heeft iets met Russen. Het literair theatertje aan de schilderachtige Haagse Maliestraat bracht al eens een programma rond de Russische schrijvers Dostojevski en Gogol. Net als toen is er een randprogramma met lezingen. Want rond Tolstoj’s roman bestaan talloze legendes. Zo wordt aangenomen dat het karakter van Anna gebaseerd is op Maria Hartung, de oudste dochter van de vermaarde Russische dichter Aleksandr Poesjkin. Tolstoj ontmoette haar ooit bij een diner, waarna hij Poesjkins proza begon te lezen. Ook heeft Tolstoj uitgebreide briefcorrespondenties onderhouden, onder meer met de man die later als Mahatma Ghandi bekend werd, maar ook met de Nederlander Jan van der Veer, waarover de Leidse hoogleraar Boele zal vertellen. Ook zijn er enkele (voor)lezingen, onder meer een middagje met Tolstoj’s Kreutzersonate.
Anna Karenina door Branoul Producties is te zien tot en met zondag 4 november in Theater Branoul. Meer informatie: www.branoul.nl. Telefonisch reserveren: (070) 364 02 49.
Eric Korsten 