Johan Simons regisseert Vals bij NTGent & het Nationale Toneel
Is liegen gepermitteerd? Een leugentje om bestwil bijvoorbeeld, al dan niet uit gevoelens van onveiligheid geboren, kan dat?
Liegen uit lijfsbehoud, of voorliegen, bijvoorbeeld om een ander niet nodeloos te kwetsen, is dat te billijken? En jezelf voorliegen, uit zelfbescherming geboren, maar zodanig dat je er zelf in bent gaan geloven, of om de werkelijkheid niet te hoeven zien? In de voorstelling Vals beziet Gé, een gedesillusioneerd celbioloog, zulke dilemma’s graag met een wetenschappelijk oog. Zo beschrijft hij zijn eigen deplorabele staat en die van mensen in zijn omgeving graag als een cel die geen voeding meer binnenlaat, niets opneemt en alleen maar afstoot, verdedigt – en dus gedoemd is te sterven. “Een cel wordt bepaald door zijn omgeving, door wat er buiten hem is, en van daaruit door het celmembraan binnenkomt. […] Verander onze omgeving en wij veranderen. En, zo weet hij uit fundamenteel onderzoek: “Wij worden niet bepaald door ons DNA”.
In het toneelstuk Vals groeit Gé tegen wil en dank uit van omstander tot getuige van een autoaanrijding met dodelijke afloop – terwijl die bestuurder doorrijdt, zonder zich daarvan rekenschap te geven. “Ik acht een dergelijk vluchtmisdrijf voorstelbaar”, zegt Johan Simons, die Vals regisseerde voor NTGent en coproducent het Nationale Toneel. “Neem Sis. Zij wil als BN’er haar leventje redden en door de maalstroom waarvan ze weet dat die door haar bekendheid gaat ontstaan, kiest ze er in eerste instantie voor om zich de pers van het lijf te houden. Daarom tuigt ze, vooraleerst voor zichzelf, een afwijkend verhaal op over het gebeurde. Ze redt daardoor zichzelf – al is het misschien maar voor even. Maar ze roept daardoor haar celgenoten uit tot mededaders en omwille van haar redenen verwordt elkeen van het drietal tot zowel dader áls slachtoffer”.
In Vals zijn Kat en Sis zussen van elkaar. Kat is een gevierd maar met een craquelélaag afgebiesde toneelspeelster; de twee jaar jongere Sis is een gevierde BN-er en televisiester. Ze blijken elkaars tegenpolen, in vrijwel alles, en houden in hun onderlinge ontmoetingen graag vast aan ingesleten gewoonten, gedachten en gedragingen. Het drietal Kat, Sis en Gé stuit op elkaar in een koude, kille politiecel, omdat Sis in het verdachtenbankje zit. Kat lag tijdens het voorval te ronken op de achterbank, terwijl Sis Kats auto bestuurde. Drie mensen bijeen, geslagen door het lot.
Liegen versus waarheid: dat is voor Simons zoiets als toneel versus amusement. “De vermenging van kunst met amusement acht ik kwalijk. Kunst is voor mij allereerst een schoonheidservaring, ervoor kiezen om pijn durven toe te laten en jezelf tot ontwikkeling te willen brengen; terwijl amusement er in de eerste plaats op is gericht om pijn te doen vergeten. Dat is een cruciaal verschil”. Maar Vals reikt verder. Vals bevat een dubbele bodem. Want, vraagt Simons zich hardop af: “Is toneel echt of fake?” Het stuk behandelt volgens hem ook de staat van de kunsten in Nederland, die sedert de afgekondigde megabezuinigingen onder Zijlstra, vaak met dedain wordt bezien. “In Nederland ontbreekt een elite die toneel en theater in haar objectieve functie beziet, die politiek is ingesteld, zoals dat in Duitsland wel gebeurt. Neem het recenseren in termen van ‘sterren’. Dat is een gevaarlijke ‘sterrencultuur’. Zulke sterren, op die manier een hapklare brok opdienen, daar gaat het dus niet om, niet in recensies, niet in kunst”, aldus de man die tot 2015 leiding geeft aan de tot het beste gezelschap van Duitsland uitgeroepen Münchner Kammerspiele, maar straks na tropenjaren terugkeert als artistiek leider van NTGent. “Ik ben niet uit op een consensuspubliek, maar wil, net als in Duitsland, polemisch theater maken. “Het is mijn voornemen het ensemble hier in Gent uit te bouwen en groots repertoire brengen. Ik wil straks mijn persoonlijke top-20 van toneelstukken brengen”. En een van de huzarenstukjes die Simons daarbij op het oog heeft is Louis-Ferdinand Celine’s Lange dagreis naar de Nacht. “Met Pierre Bokma, in een zes uur durend stuk”. Via NTGent krijgen we in Den Haag waarschijnlijk veel van Simons’ plannen mee, want het Nationale Toneel werkt vast samen met het Gentse ensemble.
Vals is de derde tekst die NTGent speelt van de Nederlandse auteur Lot Vekemans. Zowel Zus van als Gif werden bekroond, en Simons heeft meermalen een tekst van Vekemans geregisseerd, onder meer Gif, en, in standplaats München, het stuk Judas. “De taal van haar stukken lijkt zoveel gewoner dan die is. Er zit namelijk onverhoedse poëzie in”. Vals wordt gespeeld door Elsie de Brauw, Bert Luppes en Betty Schuurman. Met Simons en de vorig jaar overleden Jeroen Willens, maakten zij jarenlang de harde kern uit van het spraakmakende collectief Theatergroep Hollandia. “Maar we hebben een plekje v oor hem vrijgehouden op het podium”, zegt Simons cryptisch, die voor Willems als zijn toneelvader gold. “Dit hernieuwde samenzijn is mooi. We voelen ons er goed bij”.
Vals door NTGent en het Nationale Toneel is te zien van dinsdag 24 tot en met vrijdag 27 september in Theater aan het Spui. Meer informatie op www.nationaletoneel.nl en www.ntgent.be. Telefonisch reserveren: (070) 346 52 72 of online bestellen op www.theateraanhetspui.nl.
Eric Korsten 