Tiny Bertels als Fannie in ‘Welkom in het Bos’
Van Warmerdam maakt afwisselend theater en films. Verleden jaar ging zijn speelfilm Borgman in première. Zijn voorlaatste theaterproductie Bij het kanaal naar links haalde het Theaterfestival 2011. Voor de reprise van Welkom in het Bos werd de driekoppige cast, op Pierre Bokma na, geheel vernieuwd.
1984. De Mexicaanse Hond met De Wet van Luisman. Voor het eerst werd ik ingewijd in het sinistere zuurzoete universum van Alex van Warmerdam. Het is een van de vele theatervoorstellingen die me veranderden, die me is bijgebleven, waarvan ik het affiche nog altijd in mijn verzameling heb, al is die herinnering er een van een wat schimmige wolk vol alzheimerachtige uitsteeksels. De Wet van Luisman speelt zich af in een schoollokaal. De leerlingen, eerst drie, later vier in aantal, proberen op alle mogelijke manieren het gezag van de leraar Luisman te ondermijnen. Naarmate het stuk vordert lijkt Luisman zich moeilijker staande te kunnen houden. De vraag bleef wie er als overwinnaar uit de strijd zou komen: de leraar of de leerlingen? Tot een oplossing komt het niet. Typisch Warmerdam. Dunne absurdistische sketches en dialogen, machtsspelletjes, communicatiestoornissen, voyeurisme en nieuwsgierigheid naar seks, droge ironie en onnadrukkelijke humor. Bekrompen ambities en een forse dosis treurnis en melancholie. Grappige grimmigheid. Benepen burgerlijkheid. Kibbelende personages. ‘Het liefst schrijf ik ruzies, die hebben zo’n mooie melodie’, vertrouwde Van Warmerdam ooit aan NRC Handelsblad toe.
Ook in Welkom in het Bos, de reprise van Van Warmerdams stuk uit 2002, keren deze ingrediënten terug. Twee vrouwen zwerven door een bos: Dora, weggelopen van haar man, en Fannie, die haar terzijde staat. Ze strijden tegen honger en dorst en ’s nachts zijn er verontrustende geluiden. Dan stuiten ze op een aantal merkwaardige personages: een timide faun, een rijke nietsnut en een onbehouwen priester. Allen willen ze bevrijd worden van hun lusten, maar de kunst van het verleiden beheersen ze niet. Voor Fannie en Dora zit er niets anders op dan van zich af te bijten.
Van realisme is geen sprake, in de wereld van Alex van Warmerdam is alles steeds een tikkeltje anders dan je denkt. De bosfaun in het stuk blijkt een huisarts. Van een bos is, ondanks de titel, in het toneelbeeld geen sprake. Het resultaat is een zwarte komedie – weer in zo’n oer-Hollandse omgeving – die zich concentreert op de dreinende wanhoop en de trieste verwarring die het gevolg zijn van een vreemde driehoeksverhouding.
Meespringen
Net als twaalf jaar terug verschijnt Pierre Bokma als bosfaun, nonchalant een sigaretje rokend met hoorns en bokkenpoten, als engel met blauwe vleugels, als welgesteld burgermannetje, als pastoor, als boer, als oud vrouwtje, als de zoon van Fannie en als de man van Dora, voor wie zij op de vlucht is. Het is een bonte stoet personages die elkaar in duizelingwekkend tempo opvolgen. In een paar minuten schetst hij de contouren van een personage, even levensecht als kolderiek. Annet Malherbe (Fannie) en Liz Snoijink (Dora) speelden indertijd de assertieve vrouwen op de vlucht. Nu met Hadewych Minis als Dora en Tiny Bertels in de gedaante van Fannie. De oeruitvoering van Welkom in het bos heeft Tiny Bertels niet gezien. “De voorstelling werd zo’n twaalf jaar geleden gemaakt. Daarom moesten we tijdens de repetities vaak eventjes zoeken”, vertelt Tiny Bertels. “Pierre heeft nu opeens twee andere gezichten tegenover zich. En daardoor wordt het vanzelf een ander stuk. Maar de basisstructuur is hetzelfde gebleven. De tekst is maar weinig veranderd, die staat als een huis. Het is voor een acteur altijd fijn als je de goede woorden meekrijgt. Het is een fantastisch stuk.” Tiny Bertels houdt zich in het stuk tussen het imponerende maar subtiele acteergeweld van Bokma prima staande. “Hij is een een fenomeen. Hij tilt je op. Ik leer van hem. Tijdens de derde try-out zag ik vanuit de coulissen hoe hij het publiek meeneemt en inpakt. En ik besefte toen: ik moet met hem meespringen!”
Loslopend Wild
Tiny Bertels is in Nederland vooralsnog geen erg vertrouwd gezicht op de toneelpodia, maar ze geldt in Vlaanderen als een vooraanstaand actrice en zangeres. Ze maakte twee cd’s met composities van Piazolla. Ze speelde onder meer bij Jan Fabre, Het Paleis en Het Toneelhuis, en ze was veelvuldig op de Vlaamse tv te zien in verschillende series. Bij de VRT straalde ze naast onder meer Els Dottermans in de serie Loslopend Wild, een komisch sketchprogramma waarin verschillende generaties vrouwen en de mannen zich door het dagelijks leven proberen te slaan. En de met een Ensor Award onderscheiden rol in Groenten uit Balen (2011), een film van Frank Van Mechelen naar het gelijknamige toneelstuk van Walter van den Broeck, bleef ook hier in den lande niet onopgemerkt. “Ik was net bevallen van mijn tweede kind”, zegt Bertels over het moment dat ze betrokken werd bij de film. “Daardoor kwam de rol voor mij als een geschenk uit de hemel. Het is erg fijn als mensen je vertrouwen geven, als ze je ophalen.” Na haar studie bij Studio Herman Teirlinck heeft ze zich van kleinkunstenares steeds meer in de richting van het toneelvak ontwikkeld. “Ik wist niets van spelen, ik was een leek. Maar van mensen om me heen als Jan Decleir en Wannes van de Velde heb ik toen enorm veel geleerd, zij hebben me ook geïnspireerd. Tegenwoordig zie ik juist de combinatie van film, tv, toneel en zingen als mijn ideaal, en toneel als een manier om met het leven om te kunnen gaan”.
Het werk van Van Warmerdam is ook in België doorgedrongen. Bertels: “De film Borgman was ook hier een dikke hit. En voor zijn voorganger in het theater, Bij het kanaal naar links, werkte hij samen met de Antwerpse theatergroep Olympique Dramatique.” En dat is nu juist de groep waar Bertels’ echtgenoot Tom Dewispelaere aan verbonden is. “Het is fijn om met Van Warmerdam gewerkt te hebben. Eervol is het ook om de rol van Fannie, indertijd gespeeld door zijn vrouw Annet Malherbe, te mogen spelen”.
Welkom in het Bos door De Mexicaanse Hond is op donderdag 27 en vrijdag 28 februari te zien in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie op www.ks.nl en www.orkater.nl. Telefonisch reserveren: 0900-3456789.
Eric Korsten 