Tg Maastricht speelt Dostojevski’s De Broers Karamazov
In De gebroeders Karamazov zet Dostojevski zijn moordverhaal op scherp met briljante maatschappelijke, theologische en psychologische beschouwingen. Toneelgroep Maastricht maakt er een gelaagde en doorwrochte ‘whodunnit’ van.
Wie Dostojevski een groot schrijver vindt, mag dan niet veel van literatuur hebben begrepen, maar wie Dostojevski geen groot schrijver vindt, heeft niet veel van het leven begrepen. Aldus NRC-columnist, vertaler en essayist Bas Heijne. Dostojevski, dat is Goede tijden, slechte tijden voor eggheads. Tja, highbrow of niet, met De gebroeders Karamazov schreef hij een roman die steevast en wereldwijd tot de beste boeken aller tijden wordt gerekend.
Het vuistdikke, duizend pagina’s tellende en dikbedrukte meesterwerk vertelt op weergaloze wijze het klassieke verhaal van een vadermoord. Eén van zijn eigen vier zonen heeft de daad op vader Fjodor Karamazov op zijn geweten, maar wie? Allen hebben zo hun eigen motief. De dynamiek in het wurgende, idiote, pijnlijk meeslepende verhaal komt in het boek op gang op het moment dat vader Fjodor met zijn oudste zoon Dmitri een bittere strijd uitvecht om femme fatale Groesjenka. In de toneelvoorstelling die regisseur Arie de Mol voor ‘zijn’Toneelgroep Maastricht maakte is dat het moment waarop zijn oudste zoon besluit een hoerenkast te beginnen en daarmee tot een concurrent van zijn vader wordt. Hij zoekt de strijdbijl omdat tussen de twee een onopgehelderde erfeniskwestie speelt die over de rug (nou ja) van seksarbeidster Groesjenka wordt uitgevochten. U merkt het: Toneelgroep Maastricht heeft aardig de bijl gezet in de roman. Dat kan ook niet anders als je al de plotlijnen en uitweidingen van Dostojevski terug moet zien te brengen tot drie uur vlammend toneel.
De Mol: “We hebben bekeken waar het verhaal in onze huidige tijd past. Daarvoor halen we het uit zijn Russische context. Waar de roman zich afspeelt op een groot landgoed is dat bij ons de erotische nachtclub van vader Karamazov, die rijk is geworden met louche zaakjes”. Een ingrijpende vondst. “Nu verwacht je niet snel een felgekleurd bordeel als je aan de ‘hoogdravende’ Dostojevski denkt, maar ik vind het passend: uiteindelijk zijn zijn boeken heel aards. In Nederland kennen we geen dubieuze landheren meer, maar nog steeds zijn er mensen die op slinkse wijze hun zakken vullen. We zijn daarom op zoek gegaan naar een omgeving die het publiek van nu herkent maar waar het drama van Dostojevski’s personages intact blijft. Ik ben ervan overtuigd dat hierdoor de zeggingskracht van de schrijver in deze tijd tot leven komt. Het mooie aan hem is dat hij geen oordeel velt, over niemand. Een ideale observator.”
De gebroeders Karamazov is in de kern vooral een roman over eenzaamheid – van de verlaten mens. En een constructie die zich openlijk tegen de principes van de Verlichting keerde. De voorstelling van Toneelgroep Maastricht is gelukkig niet alleen een ‘whodunnit’, maar ook een stuk waarin heel wat levenswijsheden die Dostojevski over het program des levens ophoest, behouden zijn gebleven. ‘Alles op de wereld is een raadsel’, dat is er zo een, uit de mond van Mitja, Fjodors oudste zoon. “Bij Dostojevski zoeken de personages naar vervulling, van hun dromen, maar zijn gedoemd te mislukken. Dat geldt ook voor ons, personages uit het ‘echte’ leven. Een erg bruikbaar gegeven voor een regisseur.”
Het is niet voor het eerst dat De Mol theater maakt naar Dostojevski. Eerder maakte hij een bewerking van Misdaad en Straf en twee jaar geleden regisseerde hij De bezetenen. En nu dus De broers Karamazov. “Het oeuvre van Dostojevski sluit aan bij mijn mensbeeld. Hij beschrijft nauwgezet de Russische samenleving in het midden in de 19de eeuw die langzaam aan het doordraaien is. De westerse beschaving anno nu vertoont ook hysterische trekken, met een obsessie voor het materialisme. Er heerst een grote hang naar liederlijkheid, die vaak ten koste gaat van anderen.” Opeens ben ik benieuwd naar de gevolgen van dit wereldbeeld voor Toneelgroep De Appel, waar De Mol per januari 2015 als opvolger van Aus Greidanus aantreedt als artistiek leider.
De broers Karamazov van Toneelgroep Maastricht is te zien op dinsdag 11 november 2014 in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: toneelgroepmaastricht.nl en ks.nl. Telefonisch kaarten reserveren: 0900-3456789.
Eric Korsten 