Smeulende, onderhuidse begeerten

Claus’ meesterwerk Vrijdag door het Nationale Toneel

Met Vrijdag gaat actrice Ariane Schluter haar laatste première in bij het Nationale Toneel. De tweevoudig winnares van de Theo d’Or gaat zich vestigen als freelancer. Maar eerst is er nog Jeanne, een gloeiende volbloedcreatie van Hugo Claus.

“Het is een ongelooflijke rol, maar ook de cast en regisseur Casper Vandeputte maakten dat ik dolgraag in dit stuk wilde spelen”, opent toneel- en filmactrice Ariane Schluter. Werkelijk een topcast, met naast haarzelf Stefan de Walle, Sallie Harmsen en Vincent van der Valk, is te zien in wat wordt beschouwd als het beste stuk van Hugo Claus, ‘godfather’ van de moderne Nederlandstalige toneelschrijfkunst.

Vrijdag is een stuk over scheve levens. Georges Wildemeersch, vastgezet voor ‘seksuele handelingen’ met zijn frivole tienerdochter Christiane, kwam vervroegd vrij omdat zijn vrouw Jeanne is bevallen van een dochter. Maar Georges is niet de vader, dat is zijn buurman annex huisvriend Erik. Bij Georges’ thuiskomst, op een onvoorziene vrijdagavond, doen vader, moeder, dochter en minnaar er alles aan om elkaar te sparen in een aardse poging tot reiniging, verlossing en vergeving. In één avond scheren vier acteurs langs heftige gevoelens als woede en verzoening, kilte en passie, haat en liefde. “Voortlevend op de brokstukken van het verleden proberen ze er ondanks alles samen het beste van te maken”, vat Ariane Schluter het stuk bondig samen. “Dat gegeven intrigeert me”. En dat alles is door Claus opgeschreven in een hoekige, kleiige taal. “Eigenlijk een door Claus verzonnen dialect. Casper Vandeputte en dramaturg Remco van Rijn hebben er een mooie Nederlandse bewerking van gemaakt die zich afspeelt in Zuid-hollandse contreien”.

Tot het beste van Claus behoren die stukken waarin hij zijn gespannen verhouding tot Vlaanderen beschrijft, zoals Een bruid in de morgen, Suiker en Interieur. Al in zijn eerste stuk, De getuigen, uit 1952, bepaalt hij zijn rode draad: begeerte als natuurlijke impuls, eeuwenlang lamgelegd aan kettingen van geloof en moraal. In Vrijdag lopen weliswaar verschillende thema’s door elkaar, maar die van begeerte is cruciaal.
Ook Jeanne ontkomt daar niet aan. Schluter: “Jeanne probeert van het leven te genieten, ze is levenslustig en optimistisch. Alles lijkt haar te overkomen. Maar ze is niet alleen speelbal. Zo ze zegt letterlijk tegen Georges: ‘Ik wilde mezelf niet begraven’. Maar ze is soms wel dubbel in haar gedrag. Zij zit met het complexe gevoel dat ze is bedrogen door haar man, en dat de minnares van haar man haar eigen dochter is. Jeanne is dus jaloers en voelt zich afgewezen. Eigenlijk wil ze de nuances van het taboe opnieuw definiëren, puur en alleen om voort te kunnen, om voor zichzelf een reden te vinden om toch bij George te kunnen blijven. Dat maakt deze rol en dit stuk zo boeiend. Want het zijn daardoor mensen van vlees en bloed”, analyseert Ariane Schluter hardop.

Vrijdag werd in 1969 voor het eerst opgevoerd, geregisseerd door Claus zelf, bij de Nederlandse Comedie. George werd gespeeld door Fons Rademakers en Jeanne door Elizabeth Andersen, Christiane door Kitty Courbois en Erik door Paul Cammermans. Ariane Schluter heeft Vrijdag twee keer gezien: een versie met Bert Luppes en Elsie de Brauw, geregisseerd door Johan Simons, en een met Dirk Buyse en Arlette Weijgers, in een regie van Sam Boogaerts. “Voor het invullen van mijn rol van Jeanne maakt dat niet uit. De uitgangspunten van de voorstellingen verschillen, en dus ga je vanzelf anders spelen”.

Noord Zuid
Begin oktober werden de opnames afgerond van de nieuwe politieserie Noord Zuid, die vanaf januari wekelijks op tv te zien is. Ariane Schluter speelt de Amsterdamse rechercheur Dana van Randwijck. “Het was fantastisch om met Paula van der Oest te werken aan deze misdaadserie, echt een droomproject”.

Dit seizoen is Ariane bij het NT nog buiten Vrijdag in de reprise van Drie zusters te zien. Maar na dit seizoen gaat Schluter, die dit jaar precies 25 jaar op de planken staat en sinds 2007 vast verbonden is aan het Nationale Toneel, zich vestigen als freelance-actrice. “Ik wil vrijer kunnen zijn, zelf mijn weg kunnen bepalen en volgen. Maar het is geen definitief afscheid wat mij betreft”.

Vrijdag door het Nationale Toneel gaat op vrijdag 28 november in première en ook zaterdag 29 november 2014 te zien in Theater aan het Spui. Aldaar ook van vrijdag 9 tot en met zondag 11 januari 2015. Meer informatie: nationaletoneel.nl. Kaarten reserveren: (070) 346 52 87.

Advertentie

Psychedelische trip rond Judee Sill

‘Jesus was a crossmaker’

Junkie, hoer, gewapende overvaller, kerkorganist en gedetineerde. Judee Sill. Op haar negentiende had ze al vele levens geleid. “Geen biopic, hoor,” zegt acteur Michel Sluysmans over de muziektheatervoorstelling rond haar leven, muziek en persoon. Live muziek & theater in Judee Sill – a californian dreamer

Pas negentien dus, was Judee Sill toen de zware stalen gevangenisdeuren zich voor haar bebrilde neus openden en ze opnieuw de wijde wereld tegemoet kon zien. Maar ze had toen al wel een aantal obscure levensmomenten achter de rug. In haar jeugd verloor ze eerst haar vader en broer, werd in de jaren daarna door haar stiefvader openlijk mishandeld, liep weg van huis en ging aan de drugs. En om die hobby te bekostigen speelde ze de hoer en ging ze met een vriendje bankovervallen plegen. Maar het bajesleven had haar gelouterd. Zo was ze er op het spoor gekomen van de muziek van Bach en had er bovendien de Heiland in haar leven toegelaten. Toen eenmaal buiten de gevangenispoort de wind door haar haren blies stond haar besluit vast: ze zou popzangeres worden. De carrièremove lukte wonderwel, totdat haar rebelse karakter roet in het eten gooide. Ze belandde in de vergetelheid en overleed op haar 35-ste, in 1979, aan een overdosis drug of pijnstillers.

“Dat laatste is nooit opgehelderd”, zegt acteur Michel Sluysmans over Judee Sill. Haar leven en muziek staan centraal in de muziektheatervoorstelling Judee Sill – a californian dreamer. Sluysmans neemt in de muziektheatervoorstelling drie rollen op zich: “Ik sta voor de mannen in haar leven, in dit stuk haar stiefvader, haar manager/producer, en haar minaar.” De heldin van het verhaal wordt in de verf gezet door twee actrices: Cato van Dijck en Lottie Hellingman. “Van Dijck wekt de dromen van Sill tot leven; Hellingman laat meer haar ‘echte’ kant zien. “Verwacht geen biopic. De voorstelling is eerder een psychedelische trip te noemen.”

Uit de voorstelling rijst een beeld op van Sill dat extra reliëf krijgt door de gedichten van Maria Barnas, genomineerd voor de VSB Poëzieprijs 2014 en de Anna Bijns Prijs, gedichten waarin zij lichtvoetigheid heeft aangebracht door te focussen op Sills kindertijd. “Niet altijd zware kost dus”, haast Sluysmans zich. De aandacht gaat daarnaast natuurlijk uit naar de muziek. Naast interpretaties van songs van Sill zijn er de speciaal voor deze voorstelling geschreven muziekcomposities van Vincent van Warmerdam en songs van Barnas. Die combinatie van muziek en gedichten zorgen in de voorstelling voortdurend voor ontroering en verwondering, waarbij de muziek, gespeeld door rockband My Baby, soms ook ter ondersteuning dient.
Sill noemde haar muziek country-cult-barok. “Ik vind haar muziek geweldig mooi. Hoe vaker je luistert, hoe mooier. Gelaagd ook – al is er aan de tekst soms geen touw vast te knopen. Zelf zei ze dat haar muziek een mix was van Bach, Ray Charles en Pythagoras”, vertelt Sluysmans, onder meer bekend van theatergroep Annette Speelt en het Nationale Toneel (Faust I en II, De prooi, Retour Hollandse spoor).

Sluysmans en Van Warmerdam, artistieke kompanen in deze ‘zaak’, waren door Van Warmerdams gitaarleraar Frank Sutherland gewezen op de life and times van Judee Sill. Daarop is het tweetal zich gaan verdiepen in het merkwaardige bestaan en de licht afwijkende muziek van Sill. “Pas toen we dichteres Maria Barnas bereid vonden en de uiterlijke gelijkenis van Cato van Dijck zich meer en meer aan ons opdrong besloten we een voorstelling rond Sill te maken”, schetst Sluysmans het ontstaan van de voorstelling. Sluysman richt na deze voorstelling het vizier op het artistiek leiderschap van Toneelgroep Maastricht, dat hij vanaf 1 januari 2015 samen met Servé Hermans op zich zal nemen. En natuurlijk op Doesburgs versie van Genesis bij het NT, waar hij als acteur aan zal meewerken.

Sluysmans en Van Warmerdam i.s.m. Toneelgroep Maastricht: Judee Sill – a californian dreamer is op woensdag 3 december te zien in Theater aan het Spui. Meer informatie: toneelgroepmaastricht.nl en theateraanhetspui.nl. Telefonisch kaarten reserveren: 070 346 52 72.