Nationale Toneel brengt familiedrama over geld en geluk
Onverkwikkelijke intriges met oud geld als inzet. Een Amerikaanse familie die over de rug van slaven steenrijk is geworden met een katoenplantage, gaat in The little foxes over lijken. Actrice Antoinette Jelgersma: ‘Géén Primark voor mij!’
Addie. Niet meer dan een bediende; ze is slechts huissloof. ‘Wat?! Verstond ik het goed? ‘Slechts’?!?’, vraagt Antoinette Jelgersma. ‘Nou, schrap dat woordje maar’, zo gaat actrice en winnares van de Colombina 2015 in lichtelijk verbolgen toonaard verder, ‘want daardoor weet zij dus wel álles van de persoonlijke verhoudingen die spelen binnen de Giddens.’
Bij de vermogende maar nietsontziende familie is al haar leven lang in dienst. Jelgersma: ‘Rond haar uitspraak scharniert de hele voorstelling: ‘Er zijn nu eenmaal mensen die de aarde opeten, en mensen die toekijken hoe ze alles opeten’.’
In Huize Giddens worden liefdeloze familieverhoudingen verder op scherp gesteld wanneer de broers van Regina, echtgenote van bankier Horace, hardop denken te ruiken dat ze van een grote investering een fortuin kunnen maken. Voor de ontbrekende cashflow besluiten ze zus Regina (Anniek Pheifer) in te schakelen. Zij wordt geacht het benodigde geldbedrag te ontfutselen aan de doodzieke, volgens Regina onbetrouwbare echtgenoot.
Addie ziet het met lede ogen aan. ‘Want daarmee is het oorlog,’ zet Jelgersma uiteen. Door zijn bruuske dood vallen aan Regina de revenuen van zijn vermogen toe, het geld houdt ze vervolgens voor zichzelf. Eindelijk is ze rijk en vrij. Maar ook volkomen alleen: ze blijft moederziel alleen en emotioneel geruïneerd achter.
The little foxes, bij het Nationale Toneel geregisseerd door Antoine Uitdehaag, is aangekondigd als een broeierig en meeslepend familiedrama over geld en geluk. En Jelgersma neemt daarin de rol van Addie voor haar rekening. ‘Ze heeft een antenne voor onderlinge verhoudingen, en zo haar eigen ideeën over het gedrag van de familieleden,’legt Jelgersma uit. ‘Maar zodra het over zaken gaat kan ze het niet helemaal volgen’. Het belet Addie er niet van om partij te kiezen in de draaikolk van intriges: ‘Ze is sociaal intelligent.’
Hebzucht
Voor Jelgersma is het rond 1940 door de Amerikaanse Lillian Hellman, -what’s in a name- geschreven stuk, vooral een voorstelling over ongecontroleerde hebzucht, over klassenverschil, en over de wereld waarin we op dit moment samenleven. ‘Addie voelt zich als dochter van een slaaf die op de katoenvelden werkte, uitgebuit door het rijken in de zuidelijke Verenigde Staten. Dat ondervindt ze als bediende aan den lijve. Ikzelf heb daarbij meteen de instorting van de kledingfabriek aan de Rana Plaza in Bangladesh op het netvlies, die immorele, monsterlijke, alleen naar winstmaximalisatie strevende kant van de kledingindustrie. En dan word ik ook boos op andere bedrijfstakken en multinationals.’ Voor Jelgersma persoonlijk betekent haar engagement veel aandacht voor arbeidsomstandigheden en ‘Schone Kleren’: ‘Dus géén Primark, en alleen koosjere labels. Bewust omgaan met de omringende wereld: Al toen het stuk werd geschreven was het duidelijk dat de aarde wordt leeggegeten.’ Met haar rol reikt ze nóg een stapje verder. ‘Addie is bij Hellmann zwart, maar in dit stuk is zij een Mexicaanse immigrante. Daardoor wint het stuk aan actualiteit en wordt het ook buiten de vertelde tijd van het Amerika rond het jaar 1900 getrokken.’
Film
‘The little foxes’ is onder de titel ‘Hyena’s’ ook een beroemde zwartwit-film uit1941, negen Oscarnominaties, met een onnavolgbare Bette Davids als Regina. ‘Ik ben ‘m expres niet gaan zien, heb ‘m ook niet wiílen zien’, bekent Jelgersma. ‘Ik wil niet bezwaard worden met beelden, In de eerste plaats wil ik me verbinden met de tekst van het stuk, niet met filminterpretaties of betekenissen die anderen aan de rol of het stuk toekennen. Ik ga m’n eigen weg. Misschien ga ik ‘m na de première eens bekijken.’
Ze wijst op Hellmann. ‘Ze veroverde de eervolle titel ‘Amerika’s meest vooraanstaande vrouwelijke theaterauteur’. Haar reactie was typerend: haar zo betitelen zou discriminerend zijn. Dat is ze ten voeten uit: strijdbaar en feministisch van toon. Dat is ook een element van The little foxes. En ze maakte handig gebruik van haar eigen familiegeschiedenis.’
Hellingbaan
Het strijdperk is een woonkamer, knal oranjekleurige zitbank de blikvanger. De toneelvloer loopt op, als een hellend vlak, een hellingbaan. ‘Symbolisch natuurlijk, maar dat bezorgt mij dezer dagen wel even wat rugpijn. Bijzaak, want door dit decor is het mogelijk tot dichtbij de eerste rij van de zaal te spelen. Lekker dichtbij. Sfeervol, strak en toch intiem.’
De rol van Addie is Jelgersma’s vierde optreden dit seizoen: ‘Best zwaar, zeker. Maar het leuke is dat deze rol de tegenpool te zien geeft van mij vorige rol, in De revisor. Die afwisseling houdt je op de been’.
Het Nationale Toneel speelt The little foxes in de Koninklijke Schouwburg tot en met zondag 17 april; donderdag 28 april tot en met zondag 1 mei; dinsdag 17 tot en met zaterdag 21 mei; en dinsdag 7 tot en met zaterdag 11 juni. Meer informatie op nationaletoneel.nl en ks.nl. Telefonisch tickets reserveren: 0900-3456789.
Eric Korsten 