Het Nationale Theater maakt groot opgezette ‘Jeanne d’Arc’
‘Jeanne d’Arc’ is het waargebeurde verhaal van een boerenmeisje dat uitgroeide tot nationale heldin van Frankrijk. Boodschapper van de hemel of van de hel? Een topcast speelt bij Het Nationale Theater Schillers ‘romantische tragedie’, met Sallie Harmsen als gedroomde Jeanne.
Radicalisering is vrijwel dagelijkse kost. Het verhaal van Jeanne d’Arc (1412-1431) past bijna naadloos op dat gegeven. Maar handelde zij vanuit een psychose, was zij de eerste feministe of vooral een rebel? Moet je jezelf opofferen om iets groots te bereiken?
“Ik krijg steeds meer mededogen voor haar,” antwoordt Sallie Harmsen, hoofdrolspeelster in ‘Jeanne’ van Het Nationale Theater (voorheen Het Nationale Toneel). “Zo gaat dat. Als actrice moet ik me volledig in haar gedachten laten zakken, in haar huid kruipen. Ik vind haar dapper. Door te gaan vechten voor Frankrijk, het land te redden van de ondergang, neemt ze een onomkeerbaar besluit. Later blijkt die beslissing als ‘radicaal’ te worden gezien. Dat kun je niet van tevoren weten. Ik heb met haar te doen.”
Jeanne d’Arc, maagd van Orléans, sterft op negentienjarige leeftijd. Ze was ervan overtuigd dat ze een goddelijke opdracht vervulde, die haar in visioenen werd aangereikt door aartsengelen. Dertien was ze. Daarna zette ze wonder boven wonder het leger en menige veldslag naar haar hand.
Ze werd zelfs ontvangen door de toenmalige paus. “Maar als ze op een dag op het slagveld, gestoken in een kuras, opeens oog in oog komt te staan met een Engelse soldaat, stort haar dat in een crisis: ze heeft immers gezworen af te zien van de aardse liefde. Even twijfelt ze: Moet ze hem nu wel of niet doden?”
Het is het kantelpunt in Schillers toneelstuk Die Jungfrau von Orléans uit 1801, bij Het Nationale Theater geregisseerd door Theu Boermans. Schiller baseerde zich op authentieke verslagen, documenten en processtukken, maar bracht ook eigenhandig veranderingen aan in Jeanne’s levensverhaal. Zijn stuk laat in vijf uitvoerige bedrijven zien dat Jeanne een duivelse moordmachine noch blind was voor haar omgeving. Schiller laat ons (in)zien dat de mens niet alleen feilbaar is, maar ook het risico loopt ten onder te gaan aan particuliere absolute opvattingen.
Maar zijn tot ‘romantische tragedie’ gedompelde stuk diende ook tot het creëren van een nationalistisch bewustzijn in Duitsland. De legende van Jeanne was daar volgens hem geknipt voor, omdat de burgerij en het volk konden worden bijgepraat over wat leiderschap is.
Psychologisch
Sallie Harmsen (o.a. Polleke, Tasso en Lucia de B.) kan zich niet goed herinneren wanneer ze voor het eerst over Jeanne d’Arc hoorde, voor het eerst met het verhaal rond de nadien door de paus heilig verklaarde boerenmaagd in aanraking werd gebracht. “Natuurlijk wist ik van haar bestaan, maar op school heb ik nooit les over haar gehad. Doordat ik in dit stuk speel heb ik nu een beter beeld van haar.”
Ze ziet Jeanne als een vat vol tegenstrijdigheden. “Volgens mij geeft de strijd, het vechten, blijk van haar onderdrukte seksualiteit. In de middeleeuwen was maagdelijkheid en zuiverheid in het licht van een vroom godsdienstig leven een bepalende factor. Ze onderdrukt haar ontluikende seksualiteit in dienst van haar geloof. Als acteur ga ik mee in haar visioenen, maar als je haar van een afstand bekijkt kan je haar overtuigingen ook voor een psychose houden. Die opvatting is gevaarlijk voor mij, want ik moet het publiek laten geloven dat zij puur is, en maximaal overtuigd. Ik wil de processen in het hoofd van Jeanne d’Arc voelbaar en inzichtelijk maken. Als kijker ga je daardoor hopelijk in haar ‘waan’ mee. Hoe komt iemand tot radicale daden? Met dit stuk willen we vertellen welk psychologische mechanisme daar achter zit.”
Beeldend
Naast prijswinnend film- en theateractrice heeft Harmsen zich ontwikkeld tot beeldend kunstenaar. Heeft ze Jeanne al aan het tekenpapier of het canvas toevertrouwd? Ze glimlacht. Neen dus, zover is het nog niet gekomen op haar site sallieharmsen-art.com.
Wel heeft ze het haar gekortwiekt tot een kort kittig kapsel. Staat stoer. Maar die haardracht komt niet voort uit Jeanne d’Arc, zo vertelt ze. “Dat heeft te maken met een film waar ik in speel. Die komt later dit jaar uit, de Hollywoodfilm Bladerunner 2049.”
Het Nationale Theater speelt ‘Jeanne d’Arc’ van dinsdag 7 tot en met zaterdag 25 februari 2017 in de Koninklijke Schouwburg. Aldaar ook van woensdag 12 tot en met vrijdag 14 april 2017. Première op zaterdag 11 februari 2017. Meer informatie: nationaletoneel.nl en ks.nl. Telefonisch tickets reserveren: (0900) 3456789.
Eric Korsten 