Toneel over terreur
Een vliegtuig met 148 passagiers aan boord wordt gekaapt. De kaper dreigt het toestel neer te laten storten.
En dat nog wel op een volle Johan Cruijff Arena. Een gevechtspiloot grijpt in en schiet het burgervliegtuig op tijd neer. Het publiek bij het toneelstuk Terror bepaalt of zijn actie goed of fout is.
Mag het? Meer dan honderd mensen de dood in jagen om zo het leven van tienduizenden te redden? Het is een klassiek moreel dilemma. En wat zijn dan de juridische implicaties? De geschetste casus komt naar voren in het toneelstuk Terror, met onder anderen toneelkanonnen als Johanna ter Steege (De Vader) als officier van justitie en Jeroen Spitzenberger (ex-Het Nationale Toneel) als gevechtspiloot.
Journaliste/presentatrice Clairy Polak neemt de rol van rechter op zich. In het stuk komt de fictieve rechtszaak aan de orde waarin de piloot een gekaapt passagiersvliegtuig neerschiet om een grote terroristische aanslag te voorkomen, wordt aangeklaagd. Nadat in de rechtszaak alle argumenten zijn gewisseld, is het woord aan de kijkers. Interactief toneel: u bent de jury. Is de piloot schuldig of onschuldig? Per voorstelling kan de uitkomst verschillen – en die bepaalt het slot van het stuk.
Het toneelstuk uit 2014 van de Duitse strafadvocaat en bestsellerauteur Ferdinand von Schirach is wereldwijd een succes. Elf landen (tot in China toe) en zestig theaters gingen Nederland al voor. Alleen al in Duitsland werd het meer dan duizend keer gespeeld. Op de website ‘terror.theater‘ kun je zelfs alle opvoeringen en de stemresultaten bekijken: 60,9 procent van de 347.119 juryleden oordeelde dat de piloot vrijspraak verdient. In zijn geboorteland werd Terror integraal op tv vertoond, net als de filmversie. Die werd trouwens ook recentelijk in Nederland uitgezonden op de beeldbuis (nota bene op ‘nine eleven’).
Het drama werd in Duitsland al meteen bij verschijning met veel geestdrift ontvangen; de pers daar vergeleek het jubelend met werk van Friedrich Schiller (!) en expliciet met De nacht van de zestiende januari. Een moordzaak in drie bedrijven uit 1934 van de Russisch-Amerikaanse schrijfster en filosofe Ayn Rand (1905-1982). Haar toneelstuk haalde Broadway en werd in 1941 verfilmd. Rand liet in dat invloedrijke werk het oordeel over de gefingeerde magnaat Bjørn Faulkner over aan de lezer.
Johan Cruijff Arena
In de Nederlandse versie, die begin oktober in première gaat, is rekening gehouden met plaatselijke sentimenten. Een vliegtuig met 148 passagiers aan boord wordt gekaapt. De kaper dreigt het toestel neer te laten storten op de Johan Cruijff Arena waar op dat moment de interland Nederland-Duitsland wordt gespeeld met 54.000 juichende toeschouwers. Een dienstdoende gevechtspiloot besluit het burgervliegtuig neer te halen.
Is hij een held? Of is hij schuldig? Moet hij worden veroordeeld voor moord op de inzittenden van het toestel? Verdient hij vrijspraak omdat hij heel veel levens, van voetbalfans, heeft gered? En: Had het stadion niet snel ontruimd kunnen worden? En wat als de passagiers nog wilden proberen de kaper te overmeesteren? Handelde de gevechtspiloot volstrekt op eigen gezag, vóélde hij opdracht tot zijn daad? Of handelde hij in opdracht?
En wat als dit in het buitenland had plaatsgevonden, bijvoorbeeld als onderdeel van een vredesmissie? Is de piloot dan net zo goed schuldig c.q. onschuldig?
Terreur, terrorist, terrorisme. We worden ermee doodgegooid, excusez le mot. Wat eronder verstaan wordt, is soms academisch en houdt verband met de dan heersende opvattingen of de situatie. Het verschijnsel is bovendien van alle tijden. Wie al dan niet als terrorist op de brandstapel (figuurlijk) eindigt, maakt vaak Vadertje Tijd uit: ‘achteraf afrekenen’. Bijna als een moreel kansspel waarbij wat vandaag ogenschijnlijk deugt, morgen alweer anders kan liggen.
Fidel Castro, Kim Young-un, ETA, IRA, FARC? Zijn (onze) bloedeigen oorlogshelden uit het verleden vlekvrij? In de Cariben wordt zilvervlootspecialist Piet Hein als een rasechte kaper beschouwd. Om nog maar te zwijgen van de gebeurtenissen in Nederlands-Indië, of die rond De Punt. Nee, na ‘Terror’ bleef het nog lang onrustig in de stad.
Terror, maandag 2 en dinsdag 3 oktober (première), Koninklijke Schouwburg. Later ook in de regio. Meer informatie: senf.nl en hnt.nl
Eric Korsten 