Caligula is in de alom bejubelde bewerking en regie van Thibaud Delpeut uit 2014 opnieuw uitgebracht, bij Theater Utrecht, nu diens eigen gezelschap. De toneelklassieker uit 1941 van Albert Camus (1913-1960) is daarbij en passant van het intieme vlakkevloertheater overgebracht naar de omlijsting van de grote zaal van het schouwburgtoneel.
Live vastgelegde en daarna geüploade onthoofdingsexecuties op YouTube of andere internetplatforms, van de hand van de nu door westerse ogen gezien verslagen strijdgroepering IS, zijn wereldwijd aantoonbaar een regelrechte kijkershit. Ander voorbeeld: Toen in het Marokkaanse Atlasgebergte twee Scandinavische meisjes door extremisten beestachtig gedood werden, deed hun familie expliciet de vergeefse oproep om de bijbehorende internetfilmpjes níet op te zoeken. De gewisse dood rechtstreeks in de ogen kunnen zien is kennelijk sexy.
Door die bril bezien is Delpeuts regiekeuze om bij Caligula openlijk een camera te richten, sterker: ongegeneerd in te zoomen op van doodsangst doortekende gezichten van onschuldige mensen die hun ondergang onder ogen moeten zien, en zo onverbiddelijk richting levensloosheid worden gejaagd, een regelrechte vondst.
“Op de toneelvloer,” zegt acteur Martijn Nieuwerf, die toen en nu opnieuw de rol van Cherea speelt, in alles de tegenvoeter van Caligula, “wordt die camera op grootbeeldscherm in stelling gebracht en in close-up gericht op de gezichten van de spelers, precies het moment dat Caligula wil kunnen zien hoe de willekeurig gekozen mensen die door zijn toedoen ter dood zullen worden gebracht, zich houden”.
Wanneer zijn zus én minnares Drusilla komt te sterven, steekt een zandstorm op in het hoofd van de regerend keizer Caligula. Getergd door diepe gevoelens van rouw maar ook van een vurig verlangen naar het leven besluit hij de door hemzelf willoos gemaakte onderdanen aan een genadeloos, zelfs wreed experiment te onderwerpen. Hoe zou het voor ze zijn om naar zijn willekeur te moeten leven in het licht van een aanstaande dood. Als een chirurg, met videocamera’s als instrumentarium, verricht hij in de voorstelling zijn bedoelde minutieuze ‘sectie op de ziel’.
Nieuwerf: “Albert Camus dist geen politieke of historische waarheid in dit stuk op maar veeleer een filosofisch vraagstuk over leven, dood en macht. Hij laat Caligula denken: Als het leven dan toch zinloos gebleken is en liefde kennelijk niet kan bestaan, dan kunnen we er hier en daar best wat mee experimenteren. Zo komt hij tot het besluit om iedereen ter dood te veroordelen, want iemand die weet dat hij zal gaan sterven heeft niets meer te verliezen, hij wil zijn onderdanen de vrijmakende gedachte van de aanstaande dood te schenken, ten koste van massa’s onschuldige mensenlevens. Hij verplichtte hen er daarbij toe zijn of haar testament over te maken aan de staat. Zo probeert hij voor zichzelf zingeving te vinden en de kas van de staat te spekken. Zijn schrikbewind schakelde de logica uit en doen denken aan allerlei dictators anno nu.”
Destijds kreeg hij voor zijn rol een Arlecchino. Nieuwerf: “Dat was voor mij persoonlijk heel belangrijk. En de rol is heel interessant. Cherea staat model voor menselijkheid, daar waar Caligula staat voor het fanatiek doordrijven van een bepaalde logica van het ongezonde verstand. Hij is een ‘realpolitiker’ die onderzoekt hoe je met deze absurde man en zijn materie moet omgaan. Interessant om te spelen.”
Caligula van Theater Utrecht is op vrijdag 8 februari 2019 te zien in de Koninklijke Schouwburg, met een ‘interactieve talk’ ter inleiding. Meer informatie: ks.nl.
Eric Korsten 