International Theatre Collective Eindhoven schetst toekomstbeeld in (DE)HUMANIZE
Eeuwig leven. Droombeeld of doemscenario? International Theatre Collective Eindhoven (ITCE) maakt er met (DE)HUMANIZE een (Engelstalig) toneelstuk over.
Over pakweg 30 jaar kan onsterfelijkheid realiteit zijn, voorspelt futuroloog Ian Pearson. Anders geformuleerd: als je onder de 40 bent zal je waarschijnlijk nooit sterven. Ander voorbeeld: In 1997, toen al, werd het schaap Dolly gekloond uit een volwassen uiercel.
Eind november nog werd de wereld verrast (volgens sommigen: opgeschrikt) door de aankondiging dat er in China genetisch gemanipuleerde baby’s ter wereld zijn gebracht. Hun genetische verandering zal worden doorgegeven aan hun nageslacht. Als ergens tijdens het klusje een schadelijke fout is geslopen, treft die straks ook al hun nakomelingen. Die kun je dan natuurlijk weer genetisch wegmoffelen. Maar het is ook mogelijk om erfelijke ziekten of defecten weg te knippen uit het menselijk genoom. Dat is dan een stap verder op weg naar de supermens en een leven in perfectie tot in een zekere hemelse eeuwigheid.
‘Nog even en we kunnen kiezen hoelang we willen leven, straks is alles vervangbaar aan en in ons. Maar wat maakt ons tot mens? (DE)HUMANIZE werpt deze vraag op in een tijd dat we het moment van onsterfelijkheid met rasse schreden naderen,’ vertelt regisseur Geert Niland van ITCE.
De literatuurgeschiedenis is gevuld met verhalen over het verlangen naar onsterfelijkheid, van Gilgamesj tot Odysseus en Achilles. We willen immers controle houden over wie of wat we zijn, en over hoe we onszelf kunnen verbeteren.
‘De vraag die daarbij hoort, is hoever we gaan – als we het menselijke aspect tenminste niet uit het oog willen verliezen. Het streven naar een verbeterde, perfect geconstrueerde hightech versie van de mens is wellicht een kardinale fout want dan verliezen we wat wezenlijk is: het verlangen naar verandering. En daarmee verliezen we meer dan ons lief is. In (DE)HUMANIZE zijn mensen daarom omgeven door mogelijkheden, maar niet in staat te kiezen. Dit stuk gaat over wat onze identiteit als mens bepaalt.’
Futurologische bespiegelingen en vragen rond onsterfelijkheid, vergankelijkheid en identiteit vormden bij Niland en zijn spelersgroep de actuele aanleiding voor het maken van dit stuk.
‘Maar ook de factor dat Eindhoven een hightech stad is. De meesten van onze acteurs hebben affiniteit met techniek en wetenschap. Het zijn internationals, expats die zelf of via hun partner verbonden zijn aan een werkkring in de hightech sector hier in het Eindhovense. In (DE)HUMANIZE staan straks dan ook negen nationaliteiten naast elkaar op de vloer.’
Stephan van Mierlo – in het dagelijks leven financieel analist – speelt de rol van Joseph/Josephine. Een genderzoekende hij/zij. Van Mierlo: ‘Hij/zij is iemand die zijn/haar identiteit aan het zoeken is en zich onder een nieuwe naam opnieuw probeert uit te vinden. Hij/zij leeft als een kluizenaar, wil rust vinden, weg uit het oude drukke leven waarin iedereen aldoor wil verbeteren en vooruitgaan. Dat oude leven wil hij/zij van zich afschudden. Of dat lukt, dat is de vraag.’
De Romeinse Federica di Lodovico neemt in het stuk de gedaante aan van Bette. Federica: ‘Bette heeft een droom die ze moet en zal realiseren. Steeds krampachtiger houdt ze daaraan vast. Haar zus heeft een beperkte levensverwachting en Bette kan daar maar moeilijk mee omgaan. Persoonlijk ben ik het niet met de opvattingen van Bette eens.
Geert Niland: ‘Een constante in mijn regies is de vraag naar wat identiteit is, naar wat bepalend is voor jou als mens, als individu. Als regisseur kan ik verschillende karaktertrekken van een en hetzelfde personage in extremis tegenover elkaar zetten, waardoor dat personage zich steeds verschillend aan het publiek presenteert. Als toeschouwer moet je daar in je hoofd dan mee puzzelen.’
‘Ja, wat is identiteit? In (DE)HUMANIZE zie je iemand die, zolang zij niet spreekt, onzeker is, maar zodra ze het woord heeft opeens de stelligheid van een tweet of post op facebook betrekt. Zulke verschillen zie je dagelijks om je heen en die intrigeren me. Wat ons definieert? Ik heb op die vraag zelf niet meteen een antwoord, ook doordat het bij ‘identiteit’ om iets ongrijpbaars gaat.’ Nadenkend: ‘Wellicht is het antwoord om steeds te blijven zoeken.’
‘Om te groeien moet je het gevoel hebben dat het ook echt beter met je kan, of je huidige staat niet strookt met wat je zou willen zijn. Ik denk dat we als soort én als individu imperfect moeten willen blijven. Alleen dan kunnen we onszelf als soort blijvend doorontwikkelen.’
Vele wetenschappelijke inzichten uit de vorige eeuw hebben inmiddels geleid tot het reële streven naar de maakbare mens. ‘Aan mezelf merk ik dat ik het axioma van de zichzelf verbeterende mens, de ‘homo meliorem’, ongemerkt volledig heb overgenomen: voortdurend wil ik mezelf verbeteren, bekritiseren, reflecteren op mezelf, een betere versie maken uit mezelf. Door deze voorstelling te maken zie ik me weer teruggeworpen op het dualistisch mensbeeld; de mens als imperfect vat van tegenstellingen. Daarmee dealen is niet gemakkelijk; je wil én verbeteren, én je weet dat je daarmee iets verliezen kunt…’
‘Wat ik aan mezelf zou willen verbeteren? Mijn uitspraak van het Nederlands en Engels bijvoorbeeld,’ schatert Federica. Dan: ‘Ik denk niet dat wij mensen tot robots zullen worden, ik denk meer aan de transformatie naar een natuurlijker wezen, een soort plant of boom. Of aan een geheel nieuw soort van wezen dat we nu nog niet kunnen kennen.’
Stephan: ‘Ik denk dat er een keerpunt, een tegenbeweging op gang gaat komen. Dat merk je nu al gebeuren met de opkomst van natuurlijke en biologische producten, en alternatieve leefwijzen en woonvormen. Misschien gaat het met de gentechniek ook wel die kant op. Maar ik denk dat de mens van nature te nieuwsgierig van aard is om ontwikkelingen die binnen bereik zijn, te stoppen.’
Persoonlijk kijkt hij alvast reikhalzend uit naar de mogelijkheid van een eeuwigdurend bestaan op deze aardkloot: ‘Je kunt dan alle talen beheersen en alle landen en steden bezoeken. Je bucket list kun je van a tot z gaan afwerken. Tijd genoeg immers. Lethargie, overbevolking? Zou zomaar kunnen gebeuren.’ Maar het perspectief lonkt.
(DE)HUMANIZE is van woensdag 1 t/m zaterdag 4 mei 2019 te zien in Pand P. Meer informatie en tickets: pand-p.nl.
kader
ITCE is ontstaan vanuit het internationaliseringsprogramma van het Parktheater.
kader
Geert Niland is sinds 1991 werkzaam als regisseur. Hij regisseerde intussen meer dan 100 producties. Teksttoneel, muziektheater, musical en theater voor kinderen/jongeren zijn genres waarin hij zich begeeft. Hij traint acteurs en werkt met professionals, semiprofessionals en amateurs. Daarnaast is hij docent Drama en Communicatie vaardigheden.
Eric Korsten 