Een honderd procent veilige samenleving? Ga dan eens undercover in de ‘fake fear factory’ van De Angstfabriek. Waar blijft ondertussen je kritische grondhouding?
Met De Angstfabriek heeft Den Haag er tot 1 februari een ‘waar-achtig’ spookhuis bij. De pop-up fabriek staat, met donkerzwarte geheimzinnigheid omhuld, op het Huijgenspark. Pottenkijkers worden er op voorhand geweerd, je wordt in haar ingewanden alleen toegelaten op een vooraf gereserveerde rondleiding. In haar borrelende inwendige bevindt zich namelijk een ‘theatraal-wetenschappelijk’ laboratorium. Bezoekers worden er groepsgewijs aan hun bloedeigen angsten en een nadere analyse daarvan onderworpen.
Vertel me uw grootste angst – en ik vertel u wie u bent. Zeggen psychologen. En ook: De grootste fout van angstige mensen is dat ze hun angst serieus nemen. Angst is een slechte raadgever, heet het. Maar angst maakt ons anderzijds tot effectieve wezens, het is de basisreflex die behoedt voor een (overdosis ) pijn, dat je je afwendt van dreigend gevaar of daarvandaan wegblijft.
Door angst word je aangezet tot voorzorgsmaatregelen. Uit naam van veiligheid leggen wereldwijd vele rechten intussen het loodje, van het recht op privacy, op vrije meningsuiting tot, onder meer, gelijke behandeling. Neem het krachtige frame van de Sleepwet, de enorme stroom aan ‘big data’ die de AIVD ruwweg binnenharkt over uw buurman die, wie weet, snode plannen beraamt – maar en passant ook over uzelf. En dat alles voor uw eigen bestwil.
Ook de (sociale) media doen graag een duit in het zakje. Van zinsbegoochelende koppen in formaat chocoladeletters tot het opdissen van ‘nepnieuws’ (dat bestaat overigens niet, nieuws dient altijd iets of iemand) of de dagelijkse stroom aan politieberichten die vaak klakkeloos in de kolommen wordt weergegeven.
De ergste angstsoort is angst voor de angst. Angst verkoopt: De een zijn dood, is de ander zijn brood. Door die bril is angst vaak ook een verdienmodel of een middel om je emotioneel te gijzelen. Voor politici, veiligheidsgoeroes, producenten en media is angst een welkome kiloknaller, zij praten u al te graag angst aan over de dood, de toekomst, uw oude dag, uw kinderen, uw voedsel, de economie, criminaliteit, terrorisme of immigratie.
Rondleiding
De Angstfabriek is theater over angsthazerij en bangmakerij. De bezoekers en de onderzoekers van De Angstfabriek verwerven aan de hand van een rondleiding inzicht achter de machinaties die schuilgaan achter veiligheidswaan.
Eerst probeert het grootbedrijf u te verleiden om klant te worden en allerhande ‘helende’ producten aan te smeren. Directeur Max van Doem ontvangt de bezoekers daarna in zijn spreekkamer. Daar verschaft hij uitleg over het doel van zijn onderneming. Vervolgens worden bezoekers door een mol tot fabrieksmedewerker getransformeerd en gaan ze op eigen gezag ‘breaking news’ assembleren, met als doel het teweegbrengen van maximale impact in de maatschappij. Ten slotte mogen zij een aantal ‘big brother’-achtige hightech producten uitkiezen.
De Angstfabriek (‘We keep you safe’) is vooraleerst ‘theater’, maar dan wel van een vervreemdende soort. Dat is tegelijkertijd haar charme als achilleshiel, want van echt toneelspel is nauwelijks sprake. Kan ook niet in dit concept. Als bezoeker besef je, helaas, al te snel dat het allemaal doorgestoken kaart is, dat een spel gespeeld wordt – en ben je geneigd dat dan maar mee te spelen. Dat is spijtig want de kernboodschap is een waardevolle: Laat u niets op de mouw spelden.
Gelukkig reikt de boodschap verder dan theater alleen, doet zelfs denken aan het beroemde experiment van psycholoog Stanley Milgram. Hij ging bij proefpersonen de bereidheid na om te gehoorzamen aan wat zij ervoeren als legitiem gezag. Daarbij bleek twee derde van de proefpersonen dusdanig gevoelig en meegaand dat zij, zelfs terwijl dit volledig indruiste tegen het eigen geweten, toch in staat waren gewetenloos een medemens pijn aan te doen en zelfs te doden. Dat niveau bereikt De Angstfabriek niet. Blijft over een moedige poging om bewustzijn te kweken.
Critical Mass: ‘De Angstfabriek’, tot en met zaterdag 1 februari 2020, verschillende aanvangstijden, Huijgenspark, Den Haag. Meer informatie: https/angstfabriek.nl
Eric Korsten 