Lezing Eva Meijer op Nacht van de Filosofie
Schrijver en filosoof Eva Meijer houdt een online lezing over haar gloednieuwe essay Vuurduin, aantekeningen bij een wereld die verdwijnt.
April doet wat hij wil. Waarvan akte. Maar april is jaarlijks terugkerend ook verheven tot Maand van de Filosofie, met dit jaar ‘De natuur was hier’ als verbindend thema. Filosofie in Den Haag brengt tijdens de jubileumeditie van haar ‘Nacht van de Filosofie’ een uitgebreid doch uitsluitend online plaatshebbend programma, met onder meer een lezing door schrijver en filosoof Eva Meijer.
‘De natuur was hier’, dat klinkt welhaast als een ‘tag’ waarmee je de naam van je (ge)liefde eeuwigdurend in een boom kerft. Hard gelag voor die boom trouwens, want de sapstroom wordt beschadigd, evenals het cambium, de groeilaag van de boom.
Maar wat is dat eigenlijk: natuur? Eva Meijer laat in haar essay ‘Vuurduin, aantekeningen bij een wereld die verdwijnt’ dat ze ter gelegenheid van de Maand schreef, doorschemeren dat ze enigszins ambivalent tegenover het begrip staat: ‘Ik heb eigenlijk niet zoveel met de natuur. Natuur is een vaag begrip dat, zeker in Nederland waar alles is aangelegd en wordt beheerd, vaak nogal romantisch of zelfs conservatief wordt ingevuld.’
Bezwaarlijk vindt ze ook dat ‘niet-menselijke dieren worden gereduceerd – alsof zij geen culturen hebben en alsof mensen niet zijn gemaakt van natuurlijk materiaal.’ “Mensen gebruiken ‘natuur’ vaak voor wat zich buiten de mens afspeelt,” licht Meijer in kort een telefoongesprekje toe.
“In Nederland is alle natuur aangelegd, en wordt beheerd en gecontroleerd. Toch spreken we van ‘natuur’. Dus waar hebben we het dan eigenlijk over?” Ze voelde zich na die eerste denkoefening aangesproken, uitgedaagd om verder te stoeien met het thema. “Als filosoof probeer je de dingen eerst moeilijker te maken, om daarna helderheid te kunnen scheppen.” Ze besloot te bekijken wat er nu precies aan het verdwijnen is, en wat we ertegenover kunnen stellen.
Wadplaat
Voor haar prachtige uiteenzetting riep ze de fluisterhulp in van schrijvers, filosofen, kunstenaars én hond Doris. En ze toog naar Vlieland, als plek waar het ecosysteem van de Wadden dreigt te verdwijnen. ‘De wadplaten slijten langzaam uit omdat ze niet meer genoeg worden aangevuld met sediment en zullen op een gegeven moment niet meer droogvallen.’
Ze kwam daar tot de slotsom dat ‘deep listening’ de sleutel kan zijn tot een andere verhouding tussen natuur en mens. “We moeten onszelf meer zien als onderdeel van de natuur,” zegt ze, “de mens als soort is een natuurwezen. We moeten met de natuur in gesprek, beter luisteren naar andere dieren en de natuurwereld om ons heen.”
In haar verhaal werpt ze op dat voor wie dat mocht denken, de afstand tot dieren, planten en andere dingen niet groot hoeft te zijn: ‘Het samenleven met honden heeft bijvoorbeeld de levens van mensen én honden veranderd. Cultuur bepaalt dus deels de natuur, en natuur vormt cultuur.’
Durven dromen is een voorwaarde voor een andersoortig gesprek. “Bij grote problemen, van corona tot vee-industrie, ligt het voor de hand om kritiek te leveren – en dat moet ook. Maar daarnaast is het nodig om iets anders voor te stellen. Dromen en hopen is belangrijk om ergens naartoe te kunnen werken. Dagdromen misschien, maar veeleer om als samenleving te verbeelden hoe het rechtvaardiger, beter en mooier kan.”
Online
De vraag is hoe natuurbeleving (of het wegvallen ervan) over te brengen is aan de hand van een online programma. Meijer: “We zijn digitale natuurwezens geworden, nota bene door toedoen van een dierlijk virus. Gelukkig trekken mensen er toch veel op uit en is er meer aandacht gekomen voor de omgeving, van eigen tuin en stadspark tot natuurgebied.” Ze stelt voor een combinatie te maken: “Het festival meemaken en later een natuurwandeling om te bekijken en te beluisteren wat bomen,struiken, vogels en wormen te zeggen hebben.”
Programma
Na haar lezing wordt Meijer geïnterviewd door Marli Huijer, hoogleraar publieksfilosofie en voorzitter van de stichting Maand van de Filosofie. Het programma vermeldt voorts optredens, gesprekken en bijdragen van en met Bibi Dumon Tak, De Jonge Denkers, Esther Kokmeijer, Martin Drenthen en Ap Verheggen.
Filosofie in Den Haag, ‘Nacht van de Filosofie’, zaterdag 17 april 2021, 16.00-22.00 uur, online. Meer informatie: https://filosofieindenhaag.nl
Eric Korsten 