Theater Na de Dam

Zesde editie met voorlezingen en voorstellingen

Het theater is een plek bij uitstek voor reflectie. Theater Na de Dam presenteert in heel Nederland meer dan vijftig voorstellingen rond oorlog en vrede. Den Haag doet mee, natuurlijk, volop zelfs.

‘Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.’
Voor de zesde keer sinds de jaren zestig pakt Theater Na de Dam de draad op om na de roerende twee minuten stilte van de Nationale Dodenherdenking voorlezingen en voorstellingen te presenteren op de avond van de 4e mei. “Het karakter van de herdenking”, zo verklaren de initiatiefnemers van Theater Na de Dam, de theatermakers en filosofen Jaïr Stranders en Bo Tarenskeen, “is zo algemeen en abstract geworden dat reflectie op onszelf afwezig dreigt te raken”.

Koninklijke Schouwburg & Nationale Toneel
Het Nationale Toneel en de Koninklijke Schouwburg (KS) presenteren De Laatste Getuigen, waarvoor de afgelopen maanden verschillende inwoners van Den Haag werden geïnterviewd die de Hongerwinter hebben meegemaakt. Verhalen uit het dagelijkse leven van destijds jonge Hagenaars die hun wereld voor hun ogen zagen veranderen. Na de Dodenherdenking, die op beeldschermen in de KS te volgen is, nemen zeven dames en één heer bezit van het toneel. Bij elk van hen voegt zich een acteur van het Nationale Toneel die, geregisseerd door Hans van den Boom, hun aangrijpende verhaal vertelt.

Theater aan het Spui & RO Theater
De jonge soldaat Berk kan na terugkomst van een vredesmissie niet meer aarden omdat hij zijn vriend en kameraad heeft verloren. Speciaal voor acteurs Herman Gilis en Gijs Naber schreef Rik van den Bos voor het RO Theater de voorstelling Leger. Alize Zandwijk regisseert waargebeurde verhalen en trauma’s over soldaten in Nederlandse oorlogsmissies. Waar de fascinatie van Gilis vooral gericht is op de soldaten van de Tweede Wereldoorlog – jongens die vaak geen idee hadden waar ze terecht waren gekomen – vraagt Naber zich vertwijfeld af waarom leeftijdgenoten zich laten verleiden tot het soldatenleven. Vooraf wordt vanuit Theater aan het Spui een gezamenlijk bezoek afgelegd aan het nabijgelegen Joodse monument op het Rabbijn Maarsenplein.

Diamant Theater & NTjong
Oorlog. ‘Als je er over leest gebeurt het na elkaar, maar als je het leeft gebeurt het op hetzelfde moment’. In het ene huis viert Lotte haar verjaardag met bloembollentaart, terwijl een huis verderop Daniel zich onder de trap verstopt als er op de deur gebonsd wordt. Plots klinkt een oorverdovende stilte. Het vergissingsbombardement op Bezuidenhout is zeventig jaar na dato voor NTjong een bron van waargebeurde oorlogsverhalen met jongeren. Het is voor NTjong de start van een nieuwe traditie om ieder jaar oorlogsverhalen uit een ander Haags stadsdeel te halen.

Appeltheater & Toneelgroep De Appel
Het Oranjehotel was tijdens de Tweede Wereldoorlog de bijnaam van de gevangenis in Scheveningen. Tot 1940 zaten er voornamelijk kleine criminelen, maar de Duitse bezetter gebruikte het om verzetsmensen op te sluiten, en ze met gebruikmaking van martelpraktijken te verhoren. Voor de meesten duurde het verblijf in het Oranjehotel niet lang: je werd vrijgelaten, naar Duitsland gedeporteerd, of terechtgesteld op de Waalsdorpervlakte, in de duinen tegenover de gevangenis.
Appelacteurs lezen maandagavond in het Appeltheater de tekst van Hagenaar en verzetsstrijder Eduard Veterman voor over een aantal mannen dat zit opgesloten. De toekomst die hen wacht is onzekerheid en angst, voor het verhoor, de aanstaande marteling of het vonnis. Via een ingenieus communicatiesysteem proberen ze informatie over de buitenwereld naar binnen te smokkelen. Ze weten dat de geallieerden oprukken. Maar de tijd dringt.

Theater De Nieuwe Regentes
De tragikomische kameropera Polen in Plan Zuid is gebaseerd op het gelijknamige boek van Daniel Verhoeven over herinneringen van een Joodse jongen in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Heden en verleden buiten over elkaar heen, waarbij twee zangeressen en een zanger steeds van rol wisselen.

Literair Theater Branoul
Wat als Hitler wél was aangenomen op de kunstacademie en zich had ontwikkeld tot een succesvol kunstenaar? In Branoul start Tomer Pawlicki, een Nederlandse theatermaker met Israëlische roots, een gedachte-experiment in Dankzij de oorlog, door een jonge Joodse man een gesprek aan te laten knopen met zijn grootmoeder. En hij vraagt zichzelf hardop af: “Wie had gedacht dat wij ooit onze uitroeiers zouden bedanken voor ons bestaan?” Opgelet: alleen te zien op 13, 14 en 15 mei.

Advertentie

Vermomde onwetendheid

De terugkeer van oma Van Dam uit de Sinaasappelstraat

Wat is er sterk en wat zwak aan onze democratie? Joan Nederlof kruipt in de huid van haar grootmoeder en voert een diepgaand gesprek met een betrokken vrouw die al twintig jaar dood is. Fraaie bespiegelingen en grappige, liefdevolle dialogen.

Ze is naar eigen zeggen ‘tot volle tevredenheid 20 jaar dood’ maar ‘met urgentie’ op verzoek van haar kleindochter graag eventjes teruggekomen. In Sinaasappelstraat gaat actrice Joan Nederlof diepgaand in gesprek met haar grootmoeder – die al twintig jaar dood is. Haar oma Mien van Dam, een felle sociaaldemocrate, woonde in de Sinaasappelstraat in Den Haag. Samen slaan ze – met lede ogen – gade hoe het er aan toegaat in het Nederland van vandaag de dag.

“Mijn grootmoeder was een erg theatrale persoonlijkheid. Ik heb haar voor het eerst gespeeld tijdens de improvisaties voor Wat is het nu?, een voorstelling die Lineke Rijxman toentertijd bij Mugmetdegoudentand aan het maken was. Dat vond ik ongelooflijk leuk om te doen en de herinnering aan haar kwam voor mij toen al snel heel dichtbij”, zegt Joan Nederlof. Geen enkele van die improvisaties heeft Rijxmans voorstelling gehaald, maar dat was ook niet per se de bedoeling. “Pas toen onlangs duidelijk werd dat ik een voorstelling wilde maken over het Nederland van anno nu, wist ik dat een denkbeeldig gesprek met mijn oma de perfecte vorm zou zijn voor wat ik wilde zeggen. Omdat ik organisch, bijna achteloos met haar in gesprek kan gaan. Daarnaast biedt deze vorm interessante aanknopingspunten, door een personage op te voeren uit een andere tijd kun je vele uiteenlopende zaken aanroeren zonder dat dat geforceerd aandoet. Bovendien werken de vervreemding en de argeloosheid die uit deze vorm voortkomen op het toneel altijd heel goed.”

Vanaf het podium kijkt Drees stoïcijns in zwart-wit toe, de vader van onze verzorgingsstaat, aan de hand van een fotografische afdruk. Nederlof: “Als overtuigd sociaaldemocrate vocht mijn oma zij aan zij met Drees. Zij heeft aan de geboortewieg gestaan van de verzorgingsstaat die híj ontwierp. Maar in de loop van de vele jaren is die volgens mij uit de hengsels gaan hangen, uit het lood gaan staan. Waar oma aan het begin stond van de verzorgingsstaat, sta ik misschien aan het einde ervan. Zo voel ik dat soms.” Hoe komt dat toch?, zo vraagt ze zich vaak hardop af. Nederlof weet het antwoord zelf al: “We leven in een samenleving waarvan de inwoners zich onderling niet verbonden voelen. Ook ikzelf mis verbinding. Die voel ik wel met mensen om me heen, maar niet met het geheel. In grootmoeders tijd lag dat allemaal anders. Mijn grootmoeder prikt in de voorstelling onze ‘vanzelfsprekendheden’ door. Heb je een hekel aan individualisme? Hou er dan mee op, zegt ze bijvoorbeeld”.

Het was tijdens het maakproces dat de Franse politiek filosoof Alexis de Tocqueville (1805-1859) haar inzicht verschafte. Nederlof werd op zijn werk gewezen door Albert Jan Kruiter, verbonden aan het Instituut voor Publieke Waarden. Nederlof ontdekte dat De Tocqueville grondig had nagedacht. “Hij schreef: ‘Hoe meer taken de overheid naar zich toe trekt, hoe minder de burger zich verbonden voelt met de publieke zaak’. De spijker op z’n kop, volgens Nederlof. Want onze verzorgingsstaat staat op instorten, de bureaucratie neemt toe, en we vertrouwen politici allang niet meer. Met onze democratie lijkt dan ook heel wat mis. In de voorstelling werpt Nederlof de vraag op hoe zij zich verhoudt tot die democratie. “Ga maar eens een democratische ervaring aan”’ zegt Mien dan. Ja, probeer dat maar eens. Oké, je gaat stemmen. Een keer in de vier jaar, dat is het dan. Meer is het voor mij eigenlijk niet. Het is voor ons bijna niet meer voor te stellen dat je los van eigenbelang meedenkt over het geheel, over de richting die het op moet. Dat je voorbij het eigen belang en dat van de belangengroepen die je verdedigt gaat. Kijk, ik kan wel een buurtbarbecue organiseren of me aansluiten bij de vereniging voor acteursbelangen, maar dat is geen collectief belang. Dat is collectief eigenbelang.”

Is Sinaasappelstraat daarmee een politiek college? Geenszins. En toch ook wel. Joan Nederlof deelt niet alleen haar meest prangende vragen in het leven van vandaag de dag in Nederland met haar grootmoeder: hoe maak je werkelijk deel uit van de gemeenschap en draag je je steentje bij? Wat is bijvoorbeeld welbegrepen eigenbelang? Maar ze doet ook een poging haar te begrijpen, dichter bij haar te komen. Nederlof: “Mijn voorstelling is eigenlijk een innerlijk gesprek”.

Joan Nederlof, volgens eigen zeggen afkomstig uit een rood nest en geboren in Den Haag in 1962, studeerde in 1985 af aan de Toneelschool in Amsterdam. Maar kwam wel geregeld terug naar Den Haag terug om de haar vertrouwde Sinaasappelstraat en haar oma te bezoeken. “Het is er gezellig, huizen met van die typische gelige Haagse bakstenen die in de jaren dertig gebruikt werden. In de Vruchtenbuurt, ook heel gezellig. Ik heb een tijd geleden eens aangebeld bij de toenmalige woning van mijn oma. Ik werd supervriendelijke ontvangen. Alles was er anders dan toen, maar voor mij is de herinnering blijvend”.

Ze is met Marcel Musters een van de oprichters van theatergroep Mugmetdegoudentand en was daarmee te zien in de legendarische tv-serie Hertenkamp. Ook schreef ze diverse televisiescenario’s, voor onder meer Gooische vrouwen. Sinds 2005 schrijft ze zelf toneelstukken. “Ons motto bij Mugmetdegoudentand is altijd geweest: het is nu. We kiezen vaak maatschappelijke thema’s en combineren dat met het persoonlijke. Zo proberen we te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit”.

Sinaasappelstraat van Mugmetdegoudentand is te zien op donderdag 15 januari 2015 in Zaal 3 van Theater aan het Spui. Meer informatie: www.mugmetdegoudentand.nl en www.theateraanhetspui.nl. Telefonisch kaarten reserveren: (070) 346 52 72.