Het Heijermans Festival
De zee: onze afkomst. De Appel bruist, als nooit eerder, en stelt in Het Heijermans Festival Nederlands beroemdste toneelschrijver en de zee centraal.
Duinstraat. Op een steenworp afstand van het Scheveningse Appeltheater brult de branding zich onvermoeibaar stuk, uur na uur, op het vers opgehoogde zandstrand. De zee. Onze navelstreng. En toch kent het gezelschap de hoofdrol bijna letterlijk voor het eerste toe aan de zee sinds de oprichting in 1972.
Op hoop van zegen. Met Kniertje als boegbeeld. Tot medio maart volgend jaar presenteert Toneelgroep De Appel in de voormalige paardentramremise Het Heijermans Festival. Een theaterfeest met Herman Heijermans als gewetensvol maar vreugdevol middelpunt – en de zilte zee als rode draad.
‘De vis wordt duur betaald’. Zeker, maar Heijermans is zoveel meer, in ieder geval meer dan die ene briljante soundbite. Zo probeerde de in Rotterdam geboren toneelschrijver zijn personages psychologisch diepte te geven door ze in realistische woorden te vatten. Ook publiceerde hij onder het pseudoniem Samuel Falkland – zoals hij tientallen pseudoniemen voerde – anno 1880 haarscherpe columns en journalistieke stukjes die bol stonden van sociaal-maatschappelijk analyses en schetsen waarin hij het kwalijk riekende loontrekkersleven van toentertijd grondig analyseerde – en in zijn hart afkeurde. In Op hoop van zegen speelt Appel-acteur David Geysen de ondergewaardeerde rol van scheepstimmermansknecht en ‘klokkenluider’ Simon, de ‘man-met-voorzienende-blik’. Een kleine, maar saillante rol. Geysen: ‘Ik speel een dronkenman. En overtuigend dronken zijn op toneel, da’s pas echt moeilijk!”
Naast het avondvullende Op hoop van zegen, een stuk dat op kerstavond 1900 in première ging en nog steeds wereldwijd wordt gespeeld, schreef Heijermans ook tientallen bevlogen en emotioneel bewogen eenakters, stuk voor stuk onbekend gebleven pareltjes. Evenals Arie de Mol, artistiek leider van De Appel en regisseur van Op hoop van zegen, koestert David Geysen, geboren Vlaming, maar al dertien jaar woonachtig in Den Haag, bewondering voor Heijermans. Geysen is ook regisseur (o.a. Messen in hennen, Bacchanten en recentelijk Motel Detroit) en regisseert drie van de zes eenakters die tijdens Het Heijermans Festival onder de titel 6x Heijermans in première gaan.
Geysen koos eenakters die over blindheid gaan. David Geysen: “Hermans vader vreesde dat-ie blind zou worden. En Herman Heijermans zelf werd ooit zienderogen zo ziek dat-ie ervan overtuigd was dat hij volslagen blind zou eindigen”. Het verklaart meteen de preoccupatie van Heijermans met het onderwerp. Geysen buigt zich in het festival over de eenakters Brief in schemer (1914), Kwelling (1906) en Het kind (1903).
“Als regisseur zou ik er uit eigen beweging niet snel voor kiezen om ‘Heijermans’ te ensceneren”, licht Geysen toe. “Dat heeft met smaak te maken en met mijn idee over theater. In mijn hart geloof ik meer in het creëren van nieuw materiaal over thema’s die meer aansluiten op deze tijd. Maar nu ik enkele weken in zijn werk aan het wroeten ben, samen met de acteurs, en de wereld van Heijermans inmiddels weet te doorgronden en open te breken, heb ik ontdekt dat achter zijn werk een wereld van verbeelding en taalkundige schoonheid schuilgaat. Een wereld die eerst als een oester verscholen blijft vanwege de overduidelijke, zich opdringende situatieschetsen van de verhalen. Door deze ‘muur van anekdotiek’ neer te halen en het werk als een stijloefening in taal te zien, openbaart de verbeelding zich en ervaar je de diepe schoonheid en gevoeligheid van zijn trouwens zeer accurate taal”.
Geysen maakt in Het Heijermans Festival ook de ‘collagevoorstelling’ Voor sommigen het eind van het land voor anderen het begin van de wereld! Het geheel nieuwe stuk, waarin de zee centraal staat, gaat over het verlangen naar de zee – maar ook over de afschuw die zij teweeg kan brengen. Het speelt gelijktijdig in de twee kleine zalen van het Appeltheater: na de pauze wisselt het publiek van zaal. Het zijn twee stukken die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Geysen: “Het wordt een logistieke puzzel. Dit kan alleen hier! Terwijl boven een acteur zich omkleedt zie je in de zaal beneden wat daarvan het effect is . En vice versa”.
kader:
Toneelgroep De Appel presenteert tot en met 24 maart Het Heijermans Festival. Naast Op hoop van zegen (regie: Arie de Mol) presenteren de regisseurs David Geysen en Annechien de Vocht in samenwerking met de spelersgroep zes eenakters in 6x Heijermans. De andere voorstellingen die in première gaan tijdens het festival zijn: Pitten (regie Pieternel Bollmann), Voor sommigen het eind van het land voor anderen het begin van de wereld! (regie David Geysen) en 20.000 mijlen onder zee (familievoorstelling, regie Annechien de Vocht). Ook is er een uitgebreid randprogramma met o.a. lezingen, Op weg naar de zee, Waanzee avond en tentoonstellingen.
Eric Korsten 