Aus Greidanus jr. als SS’er in ‘De Welwillenden’
In zijn roman De Welwillenden laat Jonathan Littell ons inzien dat het Derde Rijk niet buitenmatig bevolkt was met monsters of perverten, maar met gewone burgers die zich door het nationaalsocialisme collectief tot totale waanzin lieten opschuiven. Model staat SS-officier Max Aue die zich opstelt als een bureaucraat in hart en nieren.
“Ik speel onder meer Paul Blöbel, SS-Standartenführer. Hij is verantwoordelijk voor 59.018 standrechtelijke executies, onder meer in Oekraïne. In die rol ben ik de verpersoonlijking van de machinatie die ‘vernietiging’ heet. Maar in de duizend pagina’s tellende, bekroonde roman De Welwillenden uit 2006 van de Joodse Frans-Amerikaanse schrijver komen naast mijn personage vele nazi-misdadigers voor. Zeker, ik gruw van de minutieus beschreven daden toen ik het boek las; ik was werkelijk gegrepen. Principiële bezwaren? Niet echt, er zijn zoveel rollen en teksten die van gruwelijkheden aaneenhangen. Waar het om gaat is dat je als acteur in staat moet zijn om karaktertrekken, in dit geval vooral rechtlijnigheid, over te kunnen brengen. En dat is hier het ‘befehl ist befehl’”.
“Het boek en deze toneelbewerking van Toneelgroep Amsterdam en Toneelhuis draaien voornamelijk om Max Aue, bij ons gespeeld door Hans Kesting. Deze belezen SS-officier, een afgestudeerd jurist, is heimelijk homoseksueel en zou het liefst een vrouw zijn. Niettemin schopt hij het tot Obersturmbannführer. Hij komt zelfs direct in contact met Himmler”.
“Met zijn roman heeft Littel uit willen leggen dat indirect ‘iedereen’ medeplichtig is aan het systeem van door nazi’s gepleegde misdaden. Dat was bij verschijning in 2006 juist het schokkende: het perspectief van de dader. In zijn voorwoord zegt Littel: ‘Er zijn schuldigen die slachtoffers zijn, slachtoffers die ook schuld dragen – en beulen die geen enkel schuldgevoel kennen. In ieder mens steekt daardoor in de dop een moordenaar”.
“Gealarmeerd door het groeiende antisemitisme in Duitsland en een gestaag groter wordende stroom Joodse vluchtelingen, riep de Amerikaanse president Roosevelt in 1938 een conferentie samen. Geen enkel land bleek bereid op vrijwillige basis meer Joodse vluchtelingen op te nemen, de quota te verhogen. De meeste landen lieten doorschemeren dat ze geen vluchtelingen konden opnemen vanwege de grote depressie, waarvan ze nog herstellende waren. Dat gegeven raakt aan deze voorstelling”.
“De Welwillenden wordt een groots opgezette voorstelling, gestileerd en op zijn ‘Cassiers’ gebracht, maar zonder directe realistische verwijzingen. We gaan we niet spelen in nazi-pakken en we tonen geen swastika’s. En door de omringende aanwezigheid van acteurs als onder meer Kesting, Abke Haring, Johan Van Assche en Katelijne Damen kan ik niet anders dan me zeer gelukkig prijzen. Dat wordt ‘vuurwerk’”.
Toneelgroep Amsterdam/Toneelhuis: De Welwillenden. Regie: Guy Cassiers. Meer informatie: tga.nl. Première: 10 maart 2016, Bourla, Antwerpen. Daarna tournee door Nederland en België.
Eric Korsten 