Maar niet de goede kant op

Mugmetdegoudentand speelt hilarisch Gidsland

Een land dat de weg wil wijzen heet een gidsland. Maar Nederland is zoekende. De voorstelling Gidsland laat ons lachen waardoor.

Voorstelling: Kunsthart, jaar: 2015. Met zo’n rietje in de hand, officieel een baton geheten, stond hij daar, intens vervoerd, te zwaaien. Hij wás als het ware dirigent Mariss Jansons in persoon. En twee momenten later was hij in hetzelfde stuk een onnavolgbare, lichtjes heupwiegende Mark Rutte, die zich vanachter zijn bureau in het Torentje geloofwaardig ontpopte tot kunstliefhebber. ‘Denkt u werkelijk dat iemand met mijn levenslust het zou uithouden tussen die vreugdeloze boekhouders zonder me buiten diensttijd vast te klampen aan de schoonheid van de klassieke muziek, zonder me onder te dompelen in de vergezichten van de literatuur, zonder me op te trekken aan de verbeeldingskracht van de schilderkunst?’

In Kunsthart’ richtte Rutte die woorden tot zijn speech writer, bedoeld voor kunstenaars die na een ‘beschavingsmars’ protesteerden tegen de bezuinigingen, nu zo’n zes jaar geleden.

Acteur Guy Clemens werd voor zijn virtuoze verrichtingen in Kunsthart gefêteerd met een nominatie voor de Louis d‘Or. In het ook al overal met vier sterren gewaardeerde hilarische Gidsland neemt hij, naast immigrant en presentator, opnieuw de rol van premier op zich. En ook op tv was hij al eens de jonge variant van de premier in Het Land van Lubbers.

Clemens: “Die rol gaat me inderdaad goed af, ligt me goed. Het is in Gidsland de vicepremier trouwens. Wat mij betreft zijn het interessante figuren, in het echte leven zowel als personage. Ze moeten hun idealen koesteren en toch vaak noodgedwongen schipperen – vanwege coalitieafspraken. Maar die moeten ze niettemin kunnen verantwoorden voor zichzelf. En regeringsleiders moeten leidinggevende capaciteiten bezitten. Of ikzelf premier zou kunnen zijn?” Lachend: “Toneelspelen is iets heel anders dan de ruwe werkelijkheid.”

In Gidsland is in vijf tableaus de koortsthermometer opgenomen van het Nederland van nu. Clemens: “Een actuele komedie aan de hand van een rondje langs politiek, media en burgerij. Eerst wordt in iedere groep afzonderlijk een inkijkje opgediend. Je ziet de deelnemers zichtbaar worstelen met de eigen idealen. Verderop in het stuk ontwaar je hoe deze groepen zich in de buitenwereld tot elkaar verhouden.

Gidsland is een stuk over de wereld, over het land waarin we nú leven. Daarom moet je je als kijker onwillekeurig maar onontkoombaar verhouden tot dit stuk.” Dat verschilt volgens Clemens principieel van ‘het opdienen van een oude toneeltekst waarin op poëtische toon in de verte iets over de contouren van het nu te ontdekken is.’

Thuis
Gidsland, na Kunsthart opnieuw een prachttekst van Nathan Vecht, “van wie ik er binnenkort met Aquarium weer eentje mag gaan spelen,” reageert Clemens. En in Gidsland wederom met Lineke Rijxman als regisseur. “Mugmetdegoudentand is voor mij een theaterhuis, een van de weinige gezelschappen trouwens die steeds in het ‘nu’ spelen.”

Vertrutting
“Een gidsland is een land dat een voorbeeldfunctie heeft of inneemt voor de landen die het omringt. Voorbeelden? Gedoogbeleid, polderen, de geaardheid van mensen. Amsterdam en Nederland zijn altijd een vrijstaat geweest voor andersdenkenden. Maar de vertrutting slaat inmiddels wel hard toe. Persoonlijk beschik ik niet over een gids of leidraad. Geloof, politieke stroming, links noch rechts. Dé antwoorden heb ik ook niet. En dan: Welk nieuws moet je nog vertrouwen in het huidige overaanbod aan (des)informatie? Ik vaar steeds meer op mijn innerlijke kompas.”

Maar Gidsland is ook letterlijk te beschouwen, als een land dat zich laat leiden door ‘trial by media’, de gids, ergo de tv-gids. De mediacratie gaat ons vooruit. De meritocratie bepaalt..

Gidsland van Mugmetdegoudentand van vrijdag 30 november tot en met zaterdag 2 december 2017 in Theater aan het Spui. Met ook Anniek Pheifer, Xander van Vledder en Ilke Paddenburg.

Advertentie

Vermomde onwetendheid

De terugkeer van oma Van Dam uit de Sinaasappelstraat

Wat is er sterk en wat zwak aan onze democratie? Joan Nederlof kruipt in de huid van haar grootmoeder en voert een diepgaand gesprek met een betrokken vrouw die al twintig jaar dood is. Fraaie bespiegelingen en grappige, liefdevolle dialogen.

Ze is naar eigen zeggen ‘tot volle tevredenheid 20 jaar dood’ maar ‘met urgentie’ op verzoek van haar kleindochter graag eventjes teruggekomen. In Sinaasappelstraat gaat actrice Joan Nederlof diepgaand in gesprek met haar grootmoeder – die al twintig jaar dood is. Haar oma Mien van Dam, een felle sociaaldemocrate, woonde in de Sinaasappelstraat in Den Haag. Samen slaan ze – met lede ogen – gade hoe het er aan toegaat in het Nederland van vandaag de dag.

“Mijn grootmoeder was een erg theatrale persoonlijkheid. Ik heb haar voor het eerst gespeeld tijdens de improvisaties voor Wat is het nu?, een voorstelling die Lineke Rijxman toentertijd bij Mugmetdegoudentand aan het maken was. Dat vond ik ongelooflijk leuk om te doen en de herinnering aan haar kwam voor mij toen al snel heel dichtbij”, zegt Joan Nederlof. Geen enkele van die improvisaties heeft Rijxmans voorstelling gehaald, maar dat was ook niet per se de bedoeling. “Pas toen onlangs duidelijk werd dat ik een voorstelling wilde maken over het Nederland van anno nu, wist ik dat een denkbeeldig gesprek met mijn oma de perfecte vorm zou zijn voor wat ik wilde zeggen. Omdat ik organisch, bijna achteloos met haar in gesprek kan gaan. Daarnaast biedt deze vorm interessante aanknopingspunten, door een personage op te voeren uit een andere tijd kun je vele uiteenlopende zaken aanroeren zonder dat dat geforceerd aandoet. Bovendien werken de vervreemding en de argeloosheid die uit deze vorm voortkomen op het toneel altijd heel goed.”

Vanaf het podium kijkt Drees stoïcijns in zwart-wit toe, de vader van onze verzorgingsstaat, aan de hand van een fotografische afdruk. Nederlof: “Als overtuigd sociaaldemocrate vocht mijn oma zij aan zij met Drees. Zij heeft aan de geboortewieg gestaan van de verzorgingsstaat die híj ontwierp. Maar in de loop van de vele jaren is die volgens mij uit de hengsels gaan hangen, uit het lood gaan staan. Waar oma aan het begin stond van de verzorgingsstaat, sta ik misschien aan het einde ervan. Zo voel ik dat soms.” Hoe komt dat toch?, zo vraagt ze zich vaak hardop af. Nederlof weet het antwoord zelf al: “We leven in een samenleving waarvan de inwoners zich onderling niet verbonden voelen. Ook ikzelf mis verbinding. Die voel ik wel met mensen om me heen, maar niet met het geheel. In grootmoeders tijd lag dat allemaal anders. Mijn grootmoeder prikt in de voorstelling onze ‘vanzelfsprekendheden’ door. Heb je een hekel aan individualisme? Hou er dan mee op, zegt ze bijvoorbeeld”.

Het was tijdens het maakproces dat de Franse politiek filosoof Alexis de Tocqueville (1805-1859) haar inzicht verschafte. Nederlof werd op zijn werk gewezen door Albert Jan Kruiter, verbonden aan het Instituut voor Publieke Waarden. Nederlof ontdekte dat De Tocqueville grondig had nagedacht. “Hij schreef: ‘Hoe meer taken de overheid naar zich toe trekt, hoe minder de burger zich verbonden voelt met de publieke zaak’. De spijker op z’n kop, volgens Nederlof. Want onze verzorgingsstaat staat op instorten, de bureaucratie neemt toe, en we vertrouwen politici allang niet meer. Met onze democratie lijkt dan ook heel wat mis. In de voorstelling werpt Nederlof de vraag op hoe zij zich verhoudt tot die democratie. “Ga maar eens een democratische ervaring aan”’ zegt Mien dan. Ja, probeer dat maar eens. Oké, je gaat stemmen. Een keer in de vier jaar, dat is het dan. Meer is het voor mij eigenlijk niet. Het is voor ons bijna niet meer voor te stellen dat je los van eigenbelang meedenkt over het geheel, over de richting die het op moet. Dat je voorbij het eigen belang en dat van de belangengroepen die je verdedigt gaat. Kijk, ik kan wel een buurtbarbecue organiseren of me aansluiten bij de vereniging voor acteursbelangen, maar dat is geen collectief belang. Dat is collectief eigenbelang.”

Is Sinaasappelstraat daarmee een politiek college? Geenszins. En toch ook wel. Joan Nederlof deelt niet alleen haar meest prangende vragen in het leven van vandaag de dag in Nederland met haar grootmoeder: hoe maak je werkelijk deel uit van de gemeenschap en draag je je steentje bij? Wat is bijvoorbeeld welbegrepen eigenbelang? Maar ze doet ook een poging haar te begrijpen, dichter bij haar te komen. Nederlof: “Mijn voorstelling is eigenlijk een innerlijk gesprek”.

Joan Nederlof, volgens eigen zeggen afkomstig uit een rood nest en geboren in Den Haag in 1962, studeerde in 1985 af aan de Toneelschool in Amsterdam. Maar kwam wel geregeld terug naar Den Haag terug om de haar vertrouwde Sinaasappelstraat en haar oma te bezoeken. “Het is er gezellig, huizen met van die typische gelige Haagse bakstenen die in de jaren dertig gebruikt werden. In de Vruchtenbuurt, ook heel gezellig. Ik heb een tijd geleden eens aangebeld bij de toenmalige woning van mijn oma. Ik werd supervriendelijke ontvangen. Alles was er anders dan toen, maar voor mij is de herinnering blijvend”.

Ze is met Marcel Musters een van de oprichters van theatergroep Mugmetdegoudentand en was daarmee te zien in de legendarische tv-serie Hertenkamp. Ook schreef ze diverse televisiescenario’s, voor onder meer Gooische vrouwen. Sinds 2005 schrijft ze zelf toneelstukken. “Ons motto bij Mugmetdegoudentand is altijd geweest: het is nu. We kiezen vaak maatschappelijke thema’s en combineren dat met het persoonlijke. Zo proberen we te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit”.

Sinaasappelstraat van Mugmetdegoudentand is te zien op donderdag 15 januari 2015 in Zaal 3 van Theater aan het Spui. Meer informatie: www.mugmetdegoudentand.nl en www.theateraanhetspui.nl. Telefonisch kaarten reserveren: (070) 346 52 72.