Júúlius, binnenspelen!

Theater in de openlucht: Julius Caesar

Hoe prop je een buitenluchtspektakel in het dwingende kader van de toneellijst? En hoe plaats je een politiek steekspel uit het jaar nul over naar de theaterzaal anno 21^e eeuw? De achterkant van het theaterbedrijf met Orkater’s Julius Caesar. Wat als je een heel loofbomenbos het toneel in moet loodsen?

Wat is de zoetste dood, zo werd hem tijdens een diner onder vrienden gevraagd. Zijn antwoord: De dood die zonder waarschuwing komt. Orkater laat met Julius Caesar muziek, taal en beeld samensmelten tot een voorstelling die haarfijn blootlegt hoe kleine mensen in staat zijn tot onvermoede daden. Met onafzienbare gevolgen.

Het Amsterdamse Bos meet 935 Wiki-hectares en is in de zomermaanden al ruim 25 achtereenvolgende jaren het decor voor een theaterfeest. Het openluchttheater aan de zuidwestrand van Amsterdam geurt naar vers geknipt grasland en fris regengeklater na niet eens zo’n warme zomerdag.

Verscholen achter een ruime blokhut en zomerzwanger loofbomengebladerte plus het nodige aan struikgewas, glimt daar het openluchttheater. Het Bostheater, groot gemaakt door de in 2014 teruggetreden artistiek leider Frances Sanders. Dit en de komende drie jaar geeft de programmering een samenwerking weer van Stadsschouwburg Amsterdam en het Bostheater.

Beide kunstinstellingen hebben gekozen voor vaste bespelers van de stadsschouwburg: dit jaar Orkater; in de komende jaren het Noord Nederlands Toneel, De Warme Winkel en Toneelgroep Oostpool. Orkater bijt het spits af met Shakespeare’s Julius Caesar In een regie van Michiel de Regt.

Poncho
Bij aankomst in het Bostheater, geruime tijd vóór aanvang voorstelling, is er alwéér een plensbui te verstouwen. Poncho-time. Bezoekers beschermen hun meegenomen voluptueus volgestouwde picknickmanden met plastic hoezen, schroefdoppen worden haastig op wijnfleshalzen teruggedraaid.

Zodra het dan weer droog geworden is, krijgen de nog weinige bezoekers een choreografie opgediend door bekwame technici die met droogtrekkers de speelvloer (zwarte vloerpanelen, een viertal witte loopbanen dat elkaar kruist rond een centraal opgestelde vierkantige, witte verhoging) van het kleurloze levenselixer bevrijden.

Kan niet anders of dat alles is verwoestend voor de staat van het toneelbeeld, dat bestaat uit een oversized witte voet, idem hand, en twee ‘eilanden’ met tarpen erboven. ‘Inwerking van zonuren, temperatuurverschillen tussen dag en nacht en vele regenbuien hebben ons de afgelopen tweeënhalve maand geteisterd,’zegt Steven Raapis Dingman, Orkater’s eerste inspiciënt, over de toneelschikking, ‘zozeer dat het nog maar de vraag is wat we er straks op tournee van kunnen inzetten.’

Backstage
Ondertussen prepareert Patrick Votrian van koperkwintet K.O. Brass! in een van de twee backstage opgestelde portocabins zijn tuba (‘zeg maar sousafoon’) met kwaliteitsventielvet, blaast Randall Heye met verve leven in zijn trompet. En dan komt daar Charlie-Chan Dagelet aangelopen. Zij speelt intrigant Cassius en Portia, echtgenote van Brutus, een interessante dubbelrol. ‘Inderdaad, een man én een vrouw in mij verenigd. Leuk toch? In de tijd van Shakespeare werden alle rollen allen door mannen gespeeld. Maar hier zijn het vrouwen van vlees en bloed.’

Ze beschouwt het Amsterdamse Bos bijna als een sprookjesbos. ‘Het is geweldig om hier te spelen, de sfeer, de mensen, het team, het stuk. Maar het is niet eenvoudig spelen. De personages staan vaak ver uit elkaar op de vloer. De locatie is wel erg weids en het publiek zit veraf en wijd uiteen. Dat maakt het lastig om te focussen. Want op wie richt je je?’

Bloedfontein
De zittribunes – onoverdekte houten plankieren, maar zitkussens zijn gratis voorradig – lopen ondertussen aardig vol. Plots: boem, paukenslag. Weer onweer? Neen, live muziek! Caesar stormt de vloer op: ‘Calpurnia, Calpurnia!’

Verderop in het stuk legt Caesars echtgenote hem uit dat de sterren niet gunstig staan voor een vertrek naar de senaat. Enkele scènes daarna komt het volbloed drama rond staatsman en veldheer Julius Caesar en samenzweerders Cassius en Brutus met de moord op de titelfiguur tot een hoogtepunt, hier onder meer culminerend in een beeldbepalende spuitende bloedfontein.

Weids
Het enorme speelvlak van het openluchttheater creëert een bijna onuitputtelijke scala aan mogelijkheden voor spectaculair openluchttheater. De gehele speelvloer als ook de omlijstende randen (het bos!) worden daarbij gretig bespeeld. Het speelvlak van het amfitheater meet 28 bij 30 meter.

‘In ons geval 28 bij 40 meter,’ corrigeert regisseur Michiel de Regt, als ik hem later door de telefoon spreek. “Want de catwalk die de tribunes in loopt, die nemen we ook mee op tournee.’Hij bevestigt de staat waarin de decorelementen in het bos verkeren. ‘We gaan de basiselementen nabouwen. De spullen hebben veel te lijden gehad, zijn opgebruikt.’

Maar ook wijkt de maatvoering van het Bostheater erg af van het beschikbare ruimtebestek in de theaterzalen. ‘We moeten voor het toneelbeeld een nieuwe balans zien te vinden. De manshoge hand en voet moeten wellicht kleiner, en tarpen zijn in de theaterzaal niet nodig. Ook moeten de posities voor opkomsten en afgangen opnieuw bepaald worden. Daardoor verandert de timing voor veel spelers.’

In feite verandert de gehele mise-en-scène. ‘We kunnen sowieso de weidsheid van bomen en bos natuurlijk niet op onze reis in een truck door Nederland meenemen,’ bevestigt De Regt met gevoel voor understatement. ‘Een weidse zee van wel tien meter ruimte tussen twee personages die een dialoog voeren, dat kan straks echt niet. Die ruimte is er in de zaal niet. Ook denken we nog na over de fontein. Het bassin past niet in alle theaterzalen.’

De akoestische balans wijzigt eveneens. ‘In de buitenruimte is geluidsversterking nodig, voor de muziek maar ook voor de stemmen van de spelers. De vraag is of dat met koperblazers ook nodig is in de zaal.’ Daarenboven zijn speltechnisch veel verschillen, en niet alleen stemtechnisch van aard: ‘Van het grote gebaar naar meer ingetogen spel, met meer ruimte voor nuances.’

Gender
Zo wordt Julius Caesar voor een belangrijk deel een andere voorstelling. Het komt er op neer dat een geheel nieuwe regie wordt bepaald voor de tourneeversie. ‘En dan in een enkele montageweek inclusief de repetities’, legt De Regt uit. Daarenboven worden de rollen van Charlie-Chan straks ingenomen door vast Lars Doberman-lid Reinout Scholten van Aschat. ‘Hij werd op het laatste moment gecast voor een Italiaanse speelfilm en besloot die te gaan draaien. Toen is Charlie-Chan voor Reinout in de plaats gekomen. Zij doet in het najaar echter weer mee met een andere productie, Reinout is dan klaar met de film en gaat alsnog de rollen van Cassius en Portia spelen.’

Hoe hij dat gaat aanpakken? ‘Reinout zal de video-opnamen gaan bestuderen. Er is al een rijke voedingsbodem voor hem klaargelegd natuurlijk, net als voor ieder van de cast trouwens. In grote lijnen kan hij dus voortborduren op wat Charlie-Chan op de mat heeft gelegd.’

Maar, zegt hij, ‘uiteraard en onvermijdelijk zal hij zijn eigen invulling aan de rollen geven.’ ‘Grappig hè’, reageert Dagelet. ‘Net als ik speelt Reinout straks een man én een vrouw. Ik ben benieuwd hoe die rollen en het stuk er dan uitzien.’

Een geselende zon, striemende regen en rukwinden, die zijn er straks niet. En geen overvliegende Jumbo jets. ‘Al vond ik de weersomstandigheden zelden van negatieve aard,’ zegt De Regt.’ De regen leverde ook vaak mooi beelden op. Maar die vliegtuigen zal ik niet heel erg missen.’

kader:
Caesar
Gaius Julius Caesar veroverde als gouverneur van Gallië het merendeel van Frankrijk, België en Engeland. In 49 ontketende hij een burgeroorlog door met zijn leger de Italiaanse grensrivier de Rubico over te steken (‘de teerling is geworpen’).

Na de overwinning op zijn rivaal Pompeius en een korte veldtocht in Klein-Azië (‘Ik kwam, ik zag, ik overwon’) werd hij dictator voor het leven. Op de Idus (15^e dag) van maart 44 werd hij door bezorgde republikeinen onder leiding van zijn vriend Brutus ( ‘Ook gij, Brutus?’) vermoord. Een nieuwe burgeroorlog is het gevolg.

Shakespeare
Shakespeares politieke thriller en psychologisch drama diende onder meer als leerstof voor zijn treurspel Hamlet. Volgens Shakespeare-kenners weerspiegelt het de toenmalige algemeen gevoelde ongerustheid in Engeland over de troonopvolging.

Als voornaamste bron voor Julius Caesar maakte Shakespeare waarschijnlijk gebruik van de in 1579 verschenen Engelse vertaling van Plutarchus Bioi paralleloi (“Parallelle Levens”) (1e eeuw), een serie biografieën van beroemde Grieken en Romeinen wier morele deugden en waarden hij prees.

kader:
De Regt
Regisseur Michiel de Regt (1980) ontving in 2007 de Ton Lutz Prijs voor beste regiedebuut (Pontiac Hotel). Van 2009 tot 2016 was hij als vaste maker verbonden aan Toneelschuur Producties: Antigone, Wreed en Teder en Wachten op de Barbaren. Bij Orkater regisseerde De Regt naast 237 redenen voor seks en Lutine ook de grotezaalproducties Op de Bodem en Distel.

De Regt is veelzijdig: hij regisseert op uiteenlopende plekken (theaterzaal, Oerol, Lowlands, Boulevard), speelde in enkele producties, zette stappen als choreograaf en hij schrijft, bewerkt en vertaalt toneelteksten. Ook was hij actief als speldocent.

Advertentie

Ontgroenen op leven en dood

De Nieuwkomers van Orkater in ‘mindfuck’ Rumspringa

Wie ben je nog als je eigen verleden compleet op losse schroeven komt te staan? iona&rineke maakten samen met rockband Shaking Godspeed een voorstelling rond de ‘rumspringa’. Over vasthouden aan een geloof, zelfs als wat je altijd verteld is niet langer waar kán zijn.

Voor het voorafgaande onderzoek deed het schrijversduo iona&rineke naspeuringen bij onder meer de Scientology kerk en de Vrijmetselaarsbeweging. Maar tijdens hun omzwervingen voor Rumspringa struinden ze, natuurlijk, ook het donkerduistere internet af. Onder het lemma ‘blues’ bleek op Wikipedia een pagina opgetuigd met een reeks aan namen van bands – en bijbehorende hyperlinks.

Een ervan leidde naar Shaking Godspeed. Plots stonden Iona en Rineke oog in oog met heftige, eigenzinnige undergroundrock. ‘We zijn daarna twee avonden samen gaan werken aan muziek en tekst,’ zegt Rineke. De hand van god? In ieder geval een gouden greep. Want de ‘hit’ kwam op het moment dat het tweetal net even daarvoor had ingetekend op een vijftienminutenpitch bij Orkater. Waarmee ze hun voornemen uit 2014 voor een muziektheatervoorstelling rond de ritus van Rumspringa te maken, kracht bij zetten.

Rumspringa komt uit het Duits (‘herumspringen’), soms aangeduid als rumschpringe of rumshpringa. Het is de periode dat orthodox gelovige adolescenten van Amish en Mennonieten rond 16 tot 22 jaar volgens traditie huis en haard de rug toekeren, om het ‘echte leven’ te leren kennen. Het relatief veilige platteland en hun kompas van geijkte normen- en waarden laten ze daarmee los.

De rumspringa kan voor de betrokken jongeren op een reusachtige cultuurschok uitdraaien. Rineke Roosenboom: ‘Het draait om kiezen tussen leven in het genootschap of daarbuiten, in de vrije wereld. Om weloverwogen die keuze te kunnen maken, leven jongeren voor een bepaalde periode in de buitenwereld, zodat ze in volwassenheid kunnen kiezen voor de ene dan wel de andere leefwijze. Maar die ogenschijnlijk vrije keuze is niets meer dan schijnvrijheid. Want hoe kun je na 18 jaar in een gesloten gemeenschap vergelijken met één jaar in de buitenwereld? Hoe doe je dat trouwens, leven in een wereld waar je niemand kent, waar ineens geen regels meer zijn?’

In de voorstelling worstelen de personages met dit vraagstuk. Bovendien komt hun vriendschap onder druk te staan omdat eenieder verschillend reageert op de rumspringa. Geen ongevaarlijke bezigheid, voor adolescenten die de ‘rumspringa’ doorlopen hangt er nogal wat af. ‘Bedenk dat als hun ‘rite de passage’ niet juist of niet met goed gevolg wordt afgelegd, de beschermende veiligheid van de cocon verdwijnt. Het lid loopt dan de kans voor altijd uit de geloofsgemeenschap verstoten te worden. Keihard en nietsontziend,’ zo legt Roosenboom uit.

Vals
In de muziektheatervoorstelling Rumspringa zijn Rineke Roosenboom en Iona Daniel tot de vondst gekomen zelf hun eigen geheime genootschap te stichten. In hun sekte van ‘De Kring van Welsch’ raken de leden verstrikt in manipulaties en geloofsregels. ‘We presenteren de Kring als een autobiografie, komen zelfs met bewijsmaterialen op de proppen.’ Ze noemt het ‘een valse documentaire’. ‘We laten het publiek geloven in iets dat niet waar is.’

Hun stuk begint als het persoonlijke relaas van een ontmoeting en de daaropvolgende vriendschap tussen Iona en Rineke. Ze lijken ‘normale’ meisjes en vertellen een verhaal dat op papier staat, maar dan wel een verhaal dat volledig ‘gescript’ is. Maar het is allemaal ook echt, want het is hún verhaal, zo beweren ze althans. Tikje schizofreen: gespeeld en echt tegelijk. Als ik haar door de telefoon spreek, legt wederhelft Iona Daniel een brug naar manipulatietechnieken waar sektes gewoonlijk in grossieren. ‘Zelfs als je op een gegeven moment gaat twijfelen aan wat het genootschap je vertelt, is het een lastige keuze er uit te gaan. Want als je eruit stapt, moet je aan jezelf toegeven dat je al die tijd als een soort sukkel in hun leugens hebt geloofd.’ Veel sekteleden stappen er uiteindelijk uit omdat ze met aantoonbare onwaarheden geconfronteerd zijn. ‘Als blijkt dat de werkelijkheid die hen altijd is voorgehouden niet klopt, en niet strookt met hun eigen perceptie, dan vallen gaten. ‘Dan moet je wel stevig is je schoenen staan.’

Performers
Evenals de vierkoppige band treden ook iona&rineke zelf in dit stuk op als ‘performer’. Iona: ‘We merkten in het verleden dat als we langer betrokken bleven bij de totstandkoming, we langer grip bleven houden op de tekst, en die nog tot op het laatste moment konden aanpassen. Het verraste ons toen we merkten dat het andere teksten opleverde dan we hadden gedacht. We zijn daarom blijven performen.’

Luistertocht
Shaking Godspeed’s soundtrack Rumspringa is een op zichzelf ademstokkende luistertocht waar naar hartenlust uiterste muzikale grenzen zijn opgezocht. ‘Ik hoop dat het lukt om popfans vanuit het clubcircuit over te halen naar de theaters te komen,’ spreekt zanger/gitarist Wout Kemkens verwachtingsvol uit, ‘en andersom: dat theaterbezoekers hun weg naar onze muziek gaan vinden.’

Die muziek – ook op CD uitgebracht – bestaat uit speciaal voor Rumspringa gecomponeerde muziek en teksten – die in het Nederlands zijn gesteld. Muziek met vaak een bezwerend of maniakaal karakter. ‘Zie het als een dialoog met de tekst.’ In het stuk heeft ieder personage een ‘leitmotiv’ gekregen, een eigen klankkleur. ‘Geregeld refereren we ook aan muziek uit de sixties, bijvoorbeeld door de sitar in te zetten en door gebruik te maken van stijlkenmerken uit de popmuziek van die tijd.’

Helter Skelter, een nummer van The Beatles van hun album dat onofficieel The White Album heet markeert de kraamkamer van de hardrock. Dit nummer, evenals enkele andere songs van dat album overtuigden sekteleider en criminele hippie Charles Manson ervan dat een rassenoorlog en atoomoorlog nabij waren, al is niet bewezen dat zijn volgelingen The Family daardoor direct overgingen tot het plegen van de beruchte Tate/LaBianca-moorden. Refereren Shaking Godspeeds composities voor Rumspringa aan Manson? Wout Kemkens: ‘Van Marilyn Manson is in de muziek nauwelijks iets te bespeuren, van Charles Manson in de voorstelling des te meer.’

Click
Eigenlijk precies goed, die muziek van Shaking Godspeed, zo besloten iona&rineke na de nu fameuze click-op-goed-geluk op het trefwoord ‘blues’, waardoor de Utrechts/Arnhemse band na eerdere optredens van Noorderslag, Incubate, Paaspop en Zwarte Cross tot Sziget en als voorprogramma-act van Deep Purple, vorig jaar haar opwachting op Oerol, als onderdeel van De Nieuwkomers, het talentontwikkelingsplatform van Orkater besteeg.

Het vervolg is dan nu opeens een theatertournee. ‘We kunnen nu in iedere stad de parochianen toespreken,’ merkt Wout Kemkens, bassist/gitarist van Shaking Godspeed schertsend op. En was op Oerol de eenbuikige kruiskerk van Midsland uit 1881 – tegenwoordig op bingoavondjes ook in gebruik als clubhuis (‘we moesten op zondagochtend niet aanwezig zijn; en de kerkdienst speelde zich af in ons decor’) en in akoestisch opzicht een galmbak – voor de toer is dat de veelal no nonsense-omgeving van vlakkevloertheaters, de hedendaagse tempels van het vrije woord.

kader:
Het fenomeen ‘rumspringa’ komt in literatuur en films geregeld op de proppen: van Devil’s Playground (2002) tot Sexdrive (2008) en How To Be Single (2016). En ook Roger Rheinheimer’ roman Amish Snow, laat zien hoe het toe kan gaan.

Orkater / De Nieuwkomers met Rumspringa van en met iona&rineke en Shaking Godspeed. Tournee. Meer informatie: orkater.nl.

Digitale broodkruimels en kiezelsteentjes

Orkater brengt ‘De terugkeer van Hans en Grietje’

Na Alice in Wonderland duikt muziektheatergroep Orkater opnieuw met een sprookje het theater in. Ze tovert het bekende verhaal van Hans en Grietje om tot een uitbundig en feestelijk familiespektakel.

‘Er was eens een arme houthakker die met zijn vrouw en twee kinderen, Hans en Grietje, aan de rand van een groot bos woonde’. Het is de beginzin van een van de bekendste sprookjes, in oorsprong aan het papier toevertrouwd door Wilhelm, een van de welbekende gebroeders Grimm. In hun uitgave Kinder- und Hausmärchen brachten zij een wonderlijke verzameling bijeen van 201 sprookjes en tien kinderlegenden, aangelegd en uitgegeven rond 1812. Sprookjes: het zijn metaforen voor het mensenbestaan. Zo staat het pad in het bos voor de weg die in het leven moet worden gezocht. En moet iemand die mooie praatjes ophangt (in casu de heks) beter niet op louter mooie praatjes (een snoephuis!) vertrouwd worden. En dat is slechts een greep uit al de aanwezige symboliek.

Bij Orkater is het oeroude vertelsel een vlot en spannend reisverhaal dat bol staat van klassieke muziek en vers geschreven rock-‘n-roll van Orkatercomponist Erik van der Horst. In de handen van de muziektheatergroep is het een sprookjesachtige ‘roadtrip’, een verfrissende en avontuurlijke tijdcapsule die allerhandigst en -snedigst naar de moderne tijd is overgebracht. In dat verhaal zit de vader (Geert Lageveen) zonder werk en heeft de moeder (Annet Malherbe) wel wat beters te doen. Ergens langs de snelweg laten zij plompverloren hun spekjesetende kinderen achter. Hans -lees: het mannelijke- en Grietje -het vrouwelijke- hebben geen idee waar ze dan zijn. Op zoek naar een dak boven hun hoofd ontmoeten ze de wonderlijkste figuren. Ten slotte voert een smakelijk snoephuisje hen de studio van de tv-kookshow Vreet je vet! binnen. De presentatrice (b)lijkt vastbesloten om Hans live en wel op televisie tot barbecuegebraad te roosteren. Maar dan komt Grietje met een list op de proppen…

“Hans en Grietje ís nu eenmaal een dun verhaal”. Cabaretier en acteur Pepijn Schoneveld, de vleesgeworden Hans in Orkaters versie, bekent dat hij in zijn kinderjaren volop gegriezeld heeft. Hij herinnert zich daarnaast vooral het lage stemgeluid van Jules Croiset dat hem in zijn jeugdjaren vanaf een cassettebandje toesprak als er mechanisch werd voorgelezen. “Al met al eigenlijk helemaal niet zo’n leuk sprookje, nee”, oordeelt hij nu, door de telefoon vanuit een après-skihut in een wintersportgebied dat Frankrijk met Zwitserland verbindt. Toch heeft het sinistere van toen plaatsgemaakt voor een feestgevoel. “Omdat ik aan de zijde van Elise Schaap (Grietje) speel, een oud-klasgenote op de Amsterdamse Toneelschool en Kleinkunstacademie”.

Schonevelds enthousiasme voor de ‘monsterproductie’ die De terugkeer van Hans en Grietje is, laat zich naast de puik bezette hoofdrollen voor Annet Malherbe en Geert Lageveen ook aflezen aan de glansrol die de liefst 280 uitbundige kostuums spelen. En, zo benadrukt hij, ook aan de medewerking van een heus symfonieorkest, Het Balletorkest, voorheen bekend als Holland Symfonia. “Het is ronduit geweldig om te mogen rondbanjeren tussen een heus symfonieorkest, dat live Mozart, Bach én Zappa speelt, op het podium, en op soms niet meer dan een enkele meter afstand”, zo juicht Schoneveld, die onder meer te zien was in de ‘kinderwaterconcerten’ Schateiland (2012) en Don Jan (2013) op het jaarlijkse Festival Classique, en als cabaretier de voorstellingen Meneer Jongetje en Morgen klaart het op maakte.

De terugkeer van Hans en Grietje (6+) van Orkater i.s.m. Het Balletorkest is te zien op zaterdag 28 maart 2015 (19.00 uur!) in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: www.ks.nl en www.orkater.nl. Telefonisch kaarten reserveren: 0900-3456789.

Psychedelische trip rond Judee Sill

‘Jesus was a crossmaker’

Junkie, hoer, gewapende overvaller, kerkorganist en gedetineerde. Judee Sill. Op haar negentiende had ze al vele levens geleid. “Geen biopic, hoor,” zegt acteur Michel Sluysmans over de muziektheatervoorstelling rond haar leven, muziek en persoon. Live muziek & theater in Judee Sill – a californian dreamer

Pas negentien dus, was Judee Sill toen de zware stalen gevangenisdeuren zich voor haar bebrilde neus openden en ze opnieuw de wijde wereld tegemoet kon zien. Maar ze had toen al wel een aantal obscure levensmomenten achter de rug. In haar jeugd verloor ze eerst haar vader en broer, werd in de jaren daarna door haar stiefvader openlijk mishandeld, liep weg van huis en ging aan de drugs. En om die hobby te bekostigen speelde ze de hoer en ging ze met een vriendje bankovervallen plegen. Maar het bajesleven had haar gelouterd. Zo was ze er op het spoor gekomen van de muziek van Bach en had er bovendien de Heiland in haar leven toegelaten. Toen eenmaal buiten de gevangenispoort de wind door haar haren blies stond haar besluit vast: ze zou popzangeres worden. De carrièremove lukte wonderwel, totdat haar rebelse karakter roet in het eten gooide. Ze belandde in de vergetelheid en overleed op haar 35-ste, in 1979, aan een overdosis drug of pijnstillers.

“Dat laatste is nooit opgehelderd”, zegt acteur Michel Sluysmans over Judee Sill. Haar leven en muziek staan centraal in de muziektheatervoorstelling Judee Sill – a californian dreamer. Sluysmans neemt in de muziektheatervoorstelling drie rollen op zich: “Ik sta voor de mannen in haar leven, in dit stuk haar stiefvader, haar manager/producer, en haar minaar.” De heldin van het verhaal wordt in de verf gezet door twee actrices: Cato van Dijck en Lottie Hellingman. “Van Dijck wekt de dromen van Sill tot leven; Hellingman laat meer haar ‘echte’ kant zien. “Verwacht geen biopic. De voorstelling is eerder een psychedelische trip te noemen.”

Uit de voorstelling rijst een beeld op van Sill dat extra reliëf krijgt door de gedichten van Maria Barnas, genomineerd voor de VSB Poëzieprijs 2014 en de Anna Bijns Prijs, gedichten waarin zij lichtvoetigheid heeft aangebracht door te focussen op Sills kindertijd. “Niet altijd zware kost dus”, haast Sluysmans zich. De aandacht gaat daarnaast natuurlijk uit naar de muziek. Naast interpretaties van songs van Sill zijn er de speciaal voor deze voorstelling geschreven muziekcomposities van Vincent van Warmerdam en songs van Barnas. Die combinatie van muziek en gedichten zorgen in de voorstelling voortdurend voor ontroering en verwondering, waarbij de muziek, gespeeld door rockband My Baby, soms ook ter ondersteuning dient.
Sill noemde haar muziek country-cult-barok. “Ik vind haar muziek geweldig mooi. Hoe vaker je luistert, hoe mooier. Gelaagd ook – al is er aan de tekst soms geen touw vast te knopen. Zelf zei ze dat haar muziek een mix was van Bach, Ray Charles en Pythagoras”, vertelt Sluysmans, onder meer bekend van theatergroep Annette Speelt en het Nationale Toneel (Faust I en II, De prooi, Retour Hollandse spoor).

Sluysmans en Van Warmerdam, artistieke kompanen in deze ‘zaak’, waren door Van Warmerdams gitaarleraar Frank Sutherland gewezen op de life and times van Judee Sill. Daarop is het tweetal zich gaan verdiepen in het merkwaardige bestaan en de licht afwijkende muziek van Sill. “Pas toen we dichteres Maria Barnas bereid vonden en de uiterlijke gelijkenis van Cato van Dijck zich meer en meer aan ons opdrong besloten we een voorstelling rond Sill te maken”, schetst Sluysmans het ontstaan van de voorstelling. Sluysman richt na deze voorstelling het vizier op het artistiek leiderschap van Toneelgroep Maastricht, dat hij vanaf 1 januari 2015 samen met Servé Hermans op zich zal nemen. En natuurlijk op Doesburgs versie van Genesis bij het NT, waar hij als acteur aan zal meewerken.

Sluysmans en Van Warmerdam i.s.m. Toneelgroep Maastricht: Judee Sill – a californian dreamer is op woensdag 3 december te zien in Theater aan het Spui. Meer informatie: toneelgroepmaastricht.nl en theateraanhetspui.nl. Telefonisch kaarten reserveren: 070 346 52 72.

Van Warmerdams grimmige grappigheid

Tiny Bertels als Fannie in ‘Welkom in het Bos’

Van Warmerdam maakt afwisselend theater en films. Verleden jaar ging zijn speelfilm Borgman in première. Zijn voorlaatste theaterproductie Bij het kanaal naar links haalde het Theaterfestival 2011. Voor de reprise van Welkom in het Bos werd de driekoppige cast, op Pierre Bokma na, geheel vernieuwd.

1984. De Mexicaanse Hond met De Wet van Luisman. Voor het eerst werd ik ingewijd in het sinistere zuurzoete universum van Alex van Warmerdam. Het is een van de vele theatervoorstellingen die me veranderden, die me is bijgebleven, waarvan ik het affiche nog altijd in mijn verzameling heb, al is die herinnering er een van een wat schimmige wolk vol alzheimerachtige uitsteeksels. De Wet van Luisman speelt zich af in een schoollokaal. De leerlingen, eerst drie, later vier in aantal, proberen op alle mogelijke manieren het gezag van de leraar Luisman te ondermijnen. Naarmate het stuk vordert lijkt Luisman zich moeilijker staande te kunnen houden. De vraag bleef wie er als overwinnaar uit de strijd zou komen: de leraar of de leerlingen? Tot een oplossing komt het niet. Typisch Warmerdam. Dunne absurdistische sketches en dialogen, machtsspelletjes, communicatiestoornissen, voyeurisme en nieuwsgierigheid naar seks, droge ironie en onnadrukkelijke humor. Bekrompen ambities en een forse dosis treurnis en melancholie. Grappige grimmigheid. Benepen burgerlijkheid. Kibbelende personages. ‘Het liefst schrijf ik ruzies, die hebben zo’n mooie melodie’, vertrouwde Van Warmerdam ooit aan NRC Handelsblad toe.

Ook in Welkom in het Bos, de reprise van Van Warmerdams stuk uit 2002, keren deze ingrediënten terug. Twee vrouwen zwerven door een bos: Dora, weggelopen van haar man, en Fannie, die haar terzijde staat. Ze strijden tegen honger en dorst en ’s nachts zijn er verontrustende geluiden. Dan stuiten ze op een aantal merkwaardige personages: een timide faun, een rijke nietsnut en een onbehouwen priester. Allen willen ze bevrijd worden van hun lusten, maar de kunst van het verleiden beheersen ze niet. Voor Fannie en Dora zit er niets anders op dan van zich af te bijten.
Van realisme is geen sprake, in de wereld van Alex van Warmerdam is alles steeds een tikkeltje anders dan je denkt. De bosfaun in het stuk blijkt een huisarts. Van een bos is, ondanks de titel, in het toneelbeeld geen sprake. Het resultaat is een zwarte komedie – weer in zo’n oer-Hollandse omgeving – die zich concentreert op de dreinende wanhoop en de trieste verwarring die het gevolg zijn van een vreemde driehoeksverhouding.

Meespringen
Net als twaalf jaar terug verschijnt Pierre Bokma als bosfaun, nonchalant een sigaretje rokend met hoorns en bokkenpoten, als engel met blauwe vleugels, als welgesteld burgermannetje, als pastoor, als boer, als oud vrouwtje, als de zoon van Fannie en als de man van Dora, voor wie zij op de vlucht is. Het is een bonte stoet personages die elkaar in duizelingwekkend tempo opvolgen. In een paar minuten schetst hij de contouren van een personage, even levensecht als kolderiek. Annet Malherbe (Fannie) en Liz Snoijink (Dora) speelden indertijd de assertieve vrouwen op de vlucht. Nu met Hadewych Minis als Dora en Tiny Bertels in de gedaante van Fannie. De oeruitvoering van Welkom in het bos heeft Tiny Bertels niet gezien. “De voorstelling werd zo’n twaalf jaar geleden gemaakt. Daarom moesten we tijdens de repetities vaak eventjes zoeken”, vertelt Tiny Bertels. “Pierre heeft nu opeens twee andere gezichten tegenover zich. En daardoor wordt het vanzelf een ander stuk. Maar de basisstructuur is hetzelfde gebleven. De tekst is maar weinig veranderd, die staat als een huis. Het is voor een acteur altijd fijn als je de goede woorden meekrijgt. Het is een fantastisch stuk.” Tiny Bertels houdt zich in het stuk tussen het imponerende maar subtiele acteergeweld van Bokma prima staande. “Hij is een een fenomeen. Hij tilt je op. Ik leer van hem. Tijdens de derde try-out zag ik vanuit de coulissen hoe hij het publiek meeneemt en inpakt. En ik besefte toen: ik moet met hem meespringen!”

Loslopend Wild
Tiny Bertels is in Nederland vooralsnog geen erg vertrouwd gezicht op de toneelpodia, maar ze geldt in Vlaanderen als een vooraanstaand actrice en zangeres. Ze maakte twee cd’s met composities van Piazolla. Ze speelde onder meer bij Jan Fabre, Het Paleis en Het Toneelhuis, en ze was veelvuldig op de Vlaamse tv te zien in verschillende series. Bij de VRT straalde ze naast onder meer Els Dottermans in de serie Loslopend Wild, een komisch sketchprogramma waarin verschillende generaties vrouwen en de mannen zich door het dagelijks leven proberen te slaan. En de met een Ensor Award onderscheiden rol in Groenten uit Balen (2011), een film van Frank Van Mechelen naar het gelijknamige toneelstuk van Walter van den Broeck, bleef ook hier in den lande niet onopgemerkt. “Ik was net bevallen van mijn tweede kind”, zegt Bertels over het moment dat ze betrokken werd bij de film. “Daardoor kwam de rol voor mij als een geschenk uit de hemel. Het is erg fijn als mensen je vertrouwen geven, als ze je ophalen.” Na haar studie bij Studio Herman Teirlinck heeft ze zich van kleinkunstenares steeds meer in de richting van het toneelvak ontwikkeld. “Ik wist niets van spelen, ik was een leek. Maar van mensen om me heen als Jan Decleir en Wannes van de Velde heb ik toen enorm veel geleerd, zij hebben me ook geïnspireerd. Tegenwoordig zie ik juist de combinatie van film, tv, toneel en zingen als mijn ideaal, en toneel als een manier om met het leven om te kunnen gaan”.

Het werk van Van Warmerdam is ook in België doorgedrongen. Bertels: “De film Borgman was ook hier een dikke hit. En voor zijn voorganger in het theater, Bij het kanaal naar links, werkte hij samen met de Antwerpse theatergroep Olympique Dramatique.” En dat is nu juist de groep waar Bertels’ echtgenoot Tom Dewispelaere aan verbonden is. “Het is fijn om met Van Warmerdam gewerkt te hebben. Eervol is het ook om de rol van Fannie, indertijd gespeeld door zijn vrouw Annet Malherbe, te mogen spelen”.

Welkom in het Bos door De Mexicaanse Hond is op donderdag 27 en vrijdag 28 februari te zien in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie op www.ks.nl en www.orkater.nl. Telefonisch reserveren: 0900-3456789.

Een leven tussen kristal en rottend hout

Chet Baker geportretteerd in ‘Een Bebop Verhaal’

Gedreven door ‘de filosofie van de jazz’ en het bewogen leven van de legendarische jazztrompettist Chet Baker doet theatercollectief Lars Doberman een poging de dolende mens, de coole mens, weer te geven. Acteur Reinout Scholten van Aschat: “Jazz is een manier van leven”.

Funny Valentine, dat is zijn lijflied. Gezongen met dat kenmerkende hese stemgeluid, tegen het valse aan, melancholisch, doorleefd, lyrisch, zweverig, en broos vooral: ‘Each day is Valentines Day’. Remco Campert stak in een gedicht ooit de loftrompet over de zingende trompettist Chet Baker: ‘Zijn stem is een zachte regen / als de voeten van het vreemde meisje / op het mollige tapijt.’ Jazzlegende. Womanizer. Autodidact. Noten lezen kon hij niet of nauwelijks. Zijn notenkeuze was intuïtief maar feilloos. Op trompet en bugel produceerde hij, volgens kenners, een smetteloze klank met veel lage ondertonen. Drugsverslaafde. Jack Kerouacs On the road. Eeuwige reiziger. Let’s get lost. Dat zinnetje had als opschrift op zijn grafsteen gebeiteld kunnen zijn. Maar het is ook de titel van een fascinerende documentaire, eerder een reeks interviews, afgewisseld met filmbeelden uit de jaren ’50, toen Chet Baker deel uitmaakte van West Coast Cool, en uit zijn laatste jaren. We zien de jonge, wat gladde, vrijwel ‘onbeschadigde’ Baker, met zijn knappe James Dean-uiterlijk, een mooi koppie, in Californië en in Italië, waar hij in de cel zat voor drugsbezit. En we zien de oude Baker, onverschillig, in zichzelf gekeerd, de onschuld allang voorbij, zijn gezicht veranderd in een ruïne. In 1988 kukelde hij, kennelijk knetterstoned, vanaf de derde etage domweg uit het raam van een Amsterdams hotel. Hotel Prins Hendrik op de Prins Hendrikkade 55, nabij de hoek van de Warmoesstraat met de Zeedijk, hotelkamer 210. Hij is daarbij op zijn achterhoofd geklapt. Misschien dacht hij dat hij kon vliegen. Pats-boem. Opeens alles voorbij. Nu 25 jaar dood.

In de bij uitstek muzikale voorstelling Een Bebop Verhaal stelt theatercollectief Lars Doberman vast dat jazz en Baker synoniemen voor het leven zijn. Acteur/muzikant Reinout Scholten van Aschat: “Verdwalen en weer terugkomen, dat is typisch jazz én typisch Chet. Jazz is een levenswijze die de persoon van Chet overstijgt. Die opvatting bood ons bij de repetities de vrijheid van een vormenonderzoek, naar een dramaturgisch plan waarin we al associërend op zoek konden gaan naar vrijheid in structuren, net zoals in de jazz gebruikelijk is”.

Ode
Een Bebop Verhaal is een collage aan de hand van live gespeelde muziek, composities die Baker ook veelvuldig heeft gespeeld, afgewisseld met eigenhandig door het theatercollectief gecomponeerde nummers. “We hebben enkele van zijn vertolkingen uitgebreid geanalyseerd. Want de muziek geeft een beter inzicht in de vraag wie Chet was, beter dan welke vuistdikke biografie dan ook. In de hang naar een geromantiseerde beschrijving drijven die juist af van de essentie. Door Chets muziek ontstaat als vanzelf een beeld van hem.”

Toch is er in de theatervoorstelling welzeker aandacht voor vertellingen over het levenspad van Chet. Aan de hand van een theatrale tijdlijn worden markante momenten weergegeven, en, zo nu en dan, komt Chet ook woordelijk op de proppen. “In een poging zijn complexiteit te ‘vangen’ spelen we allemaal af en toe een stukje ‘Chet’”, zegt Scholten van Aschat. De voorstelling laat zich daardoor ondergaan als een ode aan Baker, aldus Scholten van Aschat, voor wie Almost Blue als favoriete Chet-song geldt, en in muzikaal opzicht het pianoloze kwartet van Baker met Gerry Mulligan.

Den Haag
Lars Doberman bestaat uit de muzikale acteurs Reinout Scholten van Aschat, Matthijs van de Sande Bakhuyzen en Mattias Van de Vijver. Tijdens hun opleiding aan Toneelacademie Maastricht werkten ze al veel samen. Nu, afgestudeerd, spelen, maken, schrijven en musiceren zij als collectief muziektheatervoorstellingen. Een Bebop Verhaal is hun eerste voorstelling bij De Nieuwkomers, de talentontwikkelingspoot van Orkater. Voor deze gelegenheid vroegen zij Jip van den Dool, eveneens acteur van Toneelacademie Maastricht, hun ensemble te versterken, en Jeek ten Velden voor de regie.

Sinds kort is Den Haag als een thuishaven voor hem. “Bij een van mijn eerste projecten die ik in oktober speelde in Theater aan het Spui, Titus, tijdens de week 100% NTjong, sliep ik in een appartement net om de hoek. Ik vond Den Haag altijd een vrij statige stad, maar het is er veel weidser dan Amsterdam. Op vrije dagen struinde ik veel rond op de Bierkade, een plek precies tussen paleizen en peeskamers in. Ik wist niet dat je er zó goed kon struinen. Híj heeft hier ook gelopen, de grote ‘struiner’, Chet Baker”.

Dit voorjaar is Scholten van Aschat opnieuw bij het Nationale Toneel te gast, na eerdere verschijningen in Nieuwspoort en in Titus. En straks in Shakespeares De Storm, in een regie van Johan Doesburg. “De repetities zijn aan de gang. Het is puzzelen, onderzoeken, want er komen veel sprookjeselementen en momenten van toverij in voor. Voor mij staat die toverij gelijk aan kunst”.

Dit voor jaar komt een tv-serie uit rond Johan Cruijff. Reinout Scholten van Aschat is daarin de levende legende ‘nummer veertien’. Chet Baker of Johan Cruijff? “Toen we de voorstelling over Chet maakten, waren ook de draaidagen voor de tv-serie. Daardoor zijn beiden wel een beetje door elkaar gaan lopen”, bekent Scholten van Aschat, die in 2012 werd onderscheiden met een Gouden Kalf voor De Heineken Ontvoering. “Maar het zijn dan ook ongelooflijke persoonlijkheden. En allebei zijn het mannen die varen op intuïtie. In zekere zin zou je Johan Cruijff ook een jazzkunstenaar kunnen noemen, een improvisator op de groene mat”.

Vader op zoon
Zijn vader heet Gijs, geroemd acteur. “Schrikken natuurlijk om steeds met hem vergeleken te worden, maar ik wen eraan. Het is bijna onvermijdelijk dat je daar vragen over krijgt omdat het theaterwereldje in dit land zo klein is. Maar het gevolgde pad is inderdaad frappant: mijn vader speelde, net als ikzelf nu, bij Orkater, en net als ik is hij aan het Nationale Toneel verbonden geweest”.

Een Bebop Verhaal door Lars Doberman is op vrijdag 24 en zaterdag 25 januari te zien in Theater aan het Spui. Meer informatie: www.theateraanhetspui.nl en www.orkater.nl. Telefonisch reserveren: (070) 346 52 72. Op zaterdag 25 januari is er na afloop van de voorstelling is er een jamsessie onder leiding van het Richie Reichgelt Trio.

Tien voorlichters op elke journalist

Orkater speelt Breaking the News

Hoeveel journalisten zijn er nodig om burgers geïnformeerd te houden en de machthebbers eerlijk? Voorlichters heten ze, en ze zijn steeds talrijker en beter gefinancierd, en gaan steeds professioneler te werk. Ze leren uit handboeken die uitleggen hoe je een mediastrategie of ‘issue’management voert. Wat moet de burger met dat spel tussen journalisten en voorlichters? Theatergroep Orkater maakte er een voorstelling over.

Elk verhaal heeft zijn eigen tempo. Elke nieuwsstroom heeft zijn eigen dynamiek. Een neerstortende Boeing is nieuws nog voordat de pers de eerste koppen heeft geschreven. Toen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam in 2010 de resultaten naar buiten brachten van hun onderzoek Gevaarlijk spel, bleek dat er tien keer zoveel voorlichters die het nieuws spinnen rondlopen in Den Haag, dan er journalisten in de weer zijn. Ze poetsen het imago van hun baas op, wie dat ook is – en maken van Defensie, een oersaaie provincie of een chemische multinational een dynamische instelling met hart voor de samenleving. Dat doen ze veelal volgens tamelijk ethische normen: niet te veel liegen en niet te vaak een politiek belang dienen. Volgens de journalistenvereniging NVJ waren er in 2010 zo’n 15.000 journalisten, van wie er 5.000 ook commercieel werk deden. De studie kwam uit op 128.400 tot 149.382 ‘communicatiemedewerkers’ in de private sector, en 7.457 in de publieke sector. De UvA-onderzoekers spraken de vrees uit dat met name de kwaliteitsjournalistiek niet zal overleven als de trend zich voortzet.

Betrouwbaarheid, de reputatie van degelijkheid, is in tijden van internet geen erg gewild goedje gebleken. Andere dingen zijn belangrijker in de ogen van consumenten. Snelheid, interactiviteit, verwevenheid, mobiliteit, veelheid. En authenticiteit natuurlijk, de modegril van jaren. Betrouwbaarheid was ooit een van de belangrijkste kwaliteiten van de journalistiek. Kwaliteitskranten waren op een vanzelfsprekende manier betrouwbaar, ook als ze dat feitelijk wel wat minder waren dan werd aangenomen, omdat ze dun bemand waren, trouw aan hun zuil, provinciaals – maar vaak ook niet zo goed als ze later zouden worden.
De journalistiek zit in de hoek waar de klappen vallen. De oplagecijfers van de meeste kranten vertonen al jaren achtereen een krimp, omroepen bezuinigen zich een slag in de rondte terwijl adverteerders muiten, journalisten worden ontslagen of moeten zoveel pagina’s voltikken en minuten vullen dat ze al te vaak en al te willig ten prooi vallen aan de mannetjes en vrouwtjes van de ‘pr’.

Gevecht om het nieuws
Breaking the News gaat over de macht van de media en de emoties achter het nieuws. Over macht, media en manipulatie. Actrice Sophie van Winden (1983) noemt de voorstelling van Orkater waarin ze speelt ‘een pleidooi voor een kritische blik.’ “Je moet voortdurend vragen stellen, over alles wat we voorgeschoteld krijgen,”meent ze. “Spindoctors, lobbyisten en journalisten zitten in een gevarendriehoek waar afspraken gemaakt worden en waar nieuws wordt voorgekookt en soms zelfs wordt verkocht. En ook in talkshows is er vaak sprake van vooropgezette een-tweetjes. Je moet je er rekenschap van geven dat feiten soms niet de waarheid belichamen, ook al wordt die wel als zodanig gepresenteerd. Journalisten en lobbyisten leveren dagelijks een paringsdans af en voeren vaak een potsierlijk gevecht om hun item in het nieuws te krijgen. Dat zorgt bij beide partijen voor adrenaline, voor discussies en voor hoog oplopende emoties. De vraag die we na afloop van de voorstelling aan bezoekers willen meegeven is deze : is het mogelijk onbevangen naar het nieuws te kijken?”

Breaking the news is ten dele gebaseerd op een onwaarschijnlijk maar waargebeurd verhaal – dat van Brandon, de 18-jarige jongen die in het nieuws kwam toen bekend werd dat hij al jaren aan een muur van een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking in Ermelo is vastgeketend omdat hij (zelf)destructieve neigingen heeft – en ontaardt in een hectische en soms naargeestig maar ook hilarische wedstrijd om de aandacht van het publiek. Een spel dat wordt bepaald door de waan van de dag en de strijd om kijkcijfers.

“Een voorstelling over de media kun je natuurlijk op verschillende manieren doen,” zegt Van Winden, “maar we willen in ieder geval niet met een opgeheven wijsvingertje theater maken. Daarom hebben we gekozen voor een prikkelende benadering. We hebben de populistische Partij van de Zorg in het leven geroepen, een one-issuepartij. Die plaatsen we tegenover de redactie van het fictieve tv-programma Nieuws van de Dag. Zo ontrafelen we hoe een hype gemaakt wordt en hoe handjeklap al snel regeert. Breaking the News is daardoor een wat groteske uitbeelding geworden, een voorstelling die uitmondt in een nachtmerrie, een boosaardig sprookje. We hadden het ook als een taai essay kunnen brengen, maar ja, dat wordt dus niet per se theater. We hebben er een stuk van gemaakt dat het midden houdt tussen thriller en komedie. Breaking the News laat zien dat achter ieder nieuwsitem diverse belangen schuilgaan.”

Voor het maken van Breaking the News dompelden de Orkater-spelers Geert Lageveen en Leopold Witte zich maandenlang onder in Haagse Kringen en bewogen ze zich onder diverse belangengroepen van de Haagse politieke matras. “Ze reageerden wat geschrokken op het aantal lobbyisten en voorlichters, en ontdekten dat censuur en propaganda om de hoek op de loer liggen,” zegt de jonge actrice. Dat de voorstelling in politiek en journalistiek Den Haag stof heeft doen opwaaien is volgens Van Winden ook af te lezen aan het feit dat Orkater een uitnodiging heeft ontvangen om de voorstelling binnenkort te spelen voor het correspondennetwerk van een grote, landelijke omroep.

In de voorstelling is live muziek te horen van de Haarlemse rockband Susies Haarlok. “Een nieuwsprogramma van vandaag de dag kán gewoonweg niet zonder lekkere jingles en tunes,”, zegt de rasactrice. “Daarom is er voor een live band gekozen. Het leuke is dat ik ook zing in de voorstelling, in het koortje dat we met de spelersgroep vormen. Zingen op het podium is niet geheel nieuw voor me, zo zong ik als Gretchen ook in Faust. Zingen vind ik erg leuk om te doen.” Het is voor Van Winden, die in het verleden veelvuldig in producties van het Nationale Toneel te zien was – onder meer in Romeo en Julia, Tirza, Faust, Gekluisterd – een nieuwe fase in haar acteercarrière. “Ik heb me inmiddels gevestigd als freelancer, en ben indertijd voor deze rol gevraagd door Orkater. Het groepsproces van Orkater waarin ook deze voorstelling tot stand is gekomen, bevalt me zeer. Maar de komende tijd ga ik me ook meer dan voorheen richten op acteerwerk voor film en tv.”

Breaking the News door Orkater is te zien in de Koninklijke Schouwburg op maandag 20 februari. Meer informatie: www.ks.nl en www.orkater.nl. Telefonisch kaarten reserveren: 0900-3456789.

Restjes vernis van een toch al kale werkelijkheid

Bij het kanaal naar links, de nieuwe ‘Alex van Warmerdam’

Annet Malherbe speelt een bikkelharde moeder in Bij het kanaal naar links. De nieuwe voorstelling van Alex van Warmerdam is inmiddels geselecteerd voor het Theaterfestival, als een van de meest interessante voorstellingen van dit seizoen.

“In Bij het kanaal naar links leven twee families op voet van oorlog met elkaar”, vertelt Annet Malherbe, “maar zijn desondanks op elkaar aangewezen. In het verleden is er iets dat onbenoemd blijft, tussen de families voorgevallen. De onderlinge verhoudingen staan daardoor nog altijd op vlijmscherp. De families zijn nog de enige representanten van hun groep, de laatsten der Mohikanen, die een uiterste poging doen om hun soort te laten overleven, terwijl de wereld waarin ze leven sterk aan het veranderen is. Als op een dag de zoon van de ene familie – tegen de zin van zijn vader – toenadering zoekt tot de andere familie, is dat het begin van een gruwelijke en noodlottige ontwikkeling.”

Malherbe speelt Christientje in de nieuwe theatervoorstelling van Alex van Warmerdam, bekend van voorstellingen zoals Het Noorderkwartier en Kaatje is verdronken. Daarnaast maakte hij films als Abel, Kleine Teun en De Noorderlingen. Van Warmerdam schreef het script op maat voor de acteurs. Malherbe: “Voor een schrijver is dat fijn, want hij kan dan de gezichten van de personages die hij creëert, als het ware al voor zich zien. Ook voor een acteur heeft dat voordelen, want er wordt in ieder geval niets onmogelijks van je gevraagd. Neemt niet weg dat je moet vechten voor je rol. En een rol zoals die van Christientje heb ik nooit eerder in mijn carrière gespeeld. Ze is eigenlijk de enige in het stuk die een ontwikkeling doormaakt, een aan medicijnen verslaafde en meedogenloze moeder, die uiteindelijk haar vruchtbare dochter inlevert.”

In zijn theatervoorstellingen en zijn films trekt Van Warmerdam duistere en grimmige werelden op, waarin de vreemdste dingen heel gewoon lijken. Hij schept een hoogstpersoonlijk universum vol boosaardig optimisme.  Zijn teksten zijn bondig en bulken van zwarte, schaamteloze humor. “Die herkenbaarheid zit ook in deze voorstelling”, zegt Malherbe. “Vaak korte, kleine, droog uitgesproken zinnetjes. Maar een dergelijk ‘gecontroleerde’ tekst vereist juist veel van het vermogen van een acteur. Het vergt een perfecte timing, een zoeken naar en instant vinden van de juiste toon. Zie de voorstelling als een compositie van anderhalf uur, als een choreografie die vastligt, maar waarin een acteur de vrijheid heeft inkleuring te geven aan zijn personage.”
De voorstelling is geselecteerd voor het Theaterfestival, dat jaarlijks de meest interessante producties van een seizoen bijeenbrengt. Het festival vindt plaats in september en speelt zich af in Amsterdam.

Bij het kanaal naar links van De Mexicaanse Hond en Olympique Dramatique met Pierre Bokma, Annet Malherbe, Aat Ceelen, Eva van de Wijdeven, Tom Dewispelaere en Stijn Van Opstal is op 6 juni te zien in de Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: www.orkater.nl.

Mannentranen op een snerpende viool

Muziektheatergroep Via Berlin met Een Mond vol Zand in de Koninklijke Schouwburg

Wat als je man, een oorlogsjournalist, spoorloos lijkt te zijn verdwenen, en je hem uitgemergeld, gedesoriënteerd en verwilderd bij een andere vrouw, midden in een woestijn, terugvindt? De jonge muziektheatergroep Via Berlin maakte onder de vlag van Theatergroep Orkater over dit gegeven een indringende en in muzikaal opzicht gevoelige voorstelling: Een Mond vol Zand. De voorstelling speelde eerder op Oerol, en is nu ook in het theater te zien.

“Geen lichtgewicht”, noemt regisseur Ria Marks het stuk. “Deze voorstelling gaat echt ergens over. De oorlogssituatie is van wezenlijke betekenis voor dit stuk, het speelt zich namelijk af in Afghanistan.”
Op Oerol, het jaarlijkse multidisciplinaire kunstfeestje op Terschelling, fungeerden de zandduinen van het eiland als podium. “Dat was prachtig”, zegt Marks, “al dat zand dat ons daar tot aan de verre einder omringde. In de theaterversie die we er nu van hebben gemaakt komt dat gevecht tegen het zand op een andere wijze naar voren. Geen letterlijke zandbak, nee, want theater is toch vooral suggestie. In vergelijking met Oerol kunnen we nu het licht controleren, dat was daar op locatie natuurlijk niet het geval. Zo heeft iedere plek gelukkig z’n eigen charmes.”

Via Berlin is het gezelschap van actrice Dagmar Slagmolen en muzikante Rosa Arnold. In Een Mond vol zand maken zij gebruik van klassieke- en zelfgeschreven muziek. Marks: “Rosa Arnold wil graag klassieke muziek op een ongebruikelijke manier doorgeven. Dat is ook af te lezen aan de bezetting en de composities: muziek voor viool, melkbus-cello, verschillende percussie-instrumenten, zand en plastic. Er wordt onder meer een twaalf minuten durende chaconne van Bach gespeeld. Die dringt juist door de manier waarop die theatraal is ingebed tot op het bot bij je door. Het mooie van de voorstelling is dat we een muzikale vorm hebben weten te geven aan fundamentele vragen. Vragen over wat een oorlog met een man kan doen, en hoe man en vrouw zich tot elkaar kunnen verhouden.”

Marks, die nog geregeld ook zelf op het podium staat bij onder meer Orkater, en in vroeger dagen deel uitmaakte van Theatergroep Carrousel, geniet ook bekendheid als filmactrice, onder meer van Valse Wals. Marks en Via Berlin kwamen elkaar op het spoor door een workshop bij Orkater. “De manier waarop Dagmar en Rosa tekst en muziek combineerden was intrigerend”, zegt de ook als gastdocente van de Maastrichtse toneelschool werkzame regisseur over ‘haar’ protegees. “In dit stuk was de  theatrale uitdaging met name, om tekst en muziek tot een onlosmakelijk geheel te vormen. Dat is volgens mij goed gelukt, daar hebben we heel wat fases voor moeten doorlopen, zodat je uiteindelijk een compact verhaal overhoudt waarin al het overbodige is weggelaten.”
Marks houdt ervan om met jonge mensen te werken, ongeacht of dat in het klas- of het repetitielokaal is: “Jongeren beschikken over allerlei ideeën die ze, gedreven als ze zijn, willen uitproberen. En het gebeurt herhaaldelijk dat ik geïnspireerd door ze raak. Bovendien kan ik zo mijn ervaringen als theatermaker delen.” Het volgende project met Via Berlin staat dan ook al op stapel. “Dat wordt een voorstelling die “Vanaf nu heet je Pjotr” gaat heten.”

Via Berlin is met Een Mond vol Zand op di 25 januari te zien in Theater aan het Spui. Meer informatie: www.theateraanhetspui.nl of http://www.orkater.nl/nieuwkomers.