‘Ik ben een jaar te oud’

Hans Croiset als dementerende André in ‘De Vader’

De verwarring die iemand met alzheimer overkomt, roept meteen de vraag op: hoe zou ik daarmee omgaan? Ik denk dat ik gespaard blijf, zegt Hans Croiset (81).

André. Zie hem daar staan. Tachtig is hij nu. Begint hij gek te worden? Een gepensioneerde fervente tapdanser die samenwoont met zijn dochter Anne en haar man Antoine. Of was hij een bouwkundig ingenieur die onlangs met pensioen is gegaan, en die bezoek krijgt van diezelfde dochter en haar nieuwe vriend Pierre? Waarom heeft hij zijn pyjama nog aan? Is het al ochtend of moet het nog avond worden? En waar is zijn horloge? Dat heeft hij nodig bij het aankleden. Maar waar hij dacht dat het zou liggen, vindt hij niks. Begint hij gek te worden?

“Eigenlijk ben ik een jaar te oud,”zegt Hans Croiset (81) op licht schertsende toon. “Na afloop vertellen mensen mij dat ze kapot van het stuk zijn,” vertelt de voormalig artistiek directeur van Het Nationale Toneel over de eerste try-outs. In ‘De Vader’ speelt hij de tachtigjarige André. Die heeft te kampen met de ziekte van Alzheimer. “Bijna iedereen kent rechtstreeks of zijdelings wel iemand die alzheimer heeft. De vraag is dan: hoe ermee om te gaan. Dat geldt voor iemand die het treft, maar ook voor mensen om hem of haar heen.”

Hersenschimmen
‘Le Père’ (De Vader) is in 2012 door Florian Zeller geschreven en werd onder meer onderscheiden met een ‘Molière’, de prestigieuze Franse theaterprijs. Het toneelstuk werd ook luid bejubeld op West End in Londen. En nu dus in Nederland, met een topcast.
Natuurlijk, hij heeft ook ‘Hersenschimmen’ van Bernlef gelezen, en ‘Vroeger is dood’ van Inez van Dullemen. Zijn vader zaliger nam in de verfilming van dat laatste boek de rol van dementerende oudere voor zijn rekening. “Die film heb ik bewust niet gezien, ik wil hem pas zien over een tijdje, als ik me deze rol eigen heb gemaakt.” Ondanks die beide briljante boeken, aldus Croiset, is Zellers tekst met niets te vergelijken. “Het gaat over een thema van vandaag. Dat zie je te weinig, het theater zit om dit soort stukken verlegen.” ‘De Vader’ bevat scènes die op elkaar lijken, maar telkens net even anders zijn. Verschuivende, wankelende werkelijkheid. Alsof je van een oude foto een nieuwe afdruk laat maken, net iets vager. En de krasjes krijg je dan gratis meegeleverd. “Maar een foto is een stilstaand beeld,” werpt Croiset tegen, “en toneel lééft. Als je die vergelijking dan toch maakt, dan gaat het hier eerder over de tiende reproductie.”

Uitgespeeld
Angst dat alzheimer hem gaat treffen heeft hij niet. “Ik denk dat ik gespaard blijf. In mijn familie komt het niet voor. Natuurlijk kan het je dan alsnog overkomen, het kan spontaan opwellen. Maar ik denk dat ik overeind blijf.” Ook de angst dat hij op het podium een zinnetje vergeet, heeft hij niet “tenminste niet meer dan ik op mijn zestigste ook al had.” Uitgespeeld is zijn rol zeker nog niet, al is hij dan 81. Voorlopig ziet hij uit naar de première, in de Koninklijke Schouwburg, waar hij vier jaar geleden nog op de vloer stond in ‘Drie Zusters’ van Tsjechov bij Het Nationale Toneel. “De prachtigste schouwburg van Nederland, met een mooie maat. Je hoeft er niet zo hard te werken als in de Amsterdamse schouwburg. Een prettige huiskamer.” En hij loopt rond met plannen voor een nieuw stuk, als tegenspeler van Elsie de Brauw, een van de topactrices van Nederland. “Johan Simons gaat de regie doen.”

De Vader, met Hans Croiset en Johanna ter Steege. In de Koninklijke Schouwburg op maandag 19 en dinsdag 20 december 2016; en vrijdag 3 maart 2017. Informatie:  ks.nl en devadertheater.nl. Telefonisch tickets reserveren: 0900-3456789.

Advertentie

Een apocalyptische liefde

Johanna ter Steege in Oerol-hit Hiroshima mon amour

Een versmeltend orgasme: het is feitelijk een kernexplosie in het klein. Het zijn ook precies die twee elementen die schrijfster Marguerite Duras en filmmaker Alain Resnais in de oorspronkelijk als documentaire bedoelde film Hiroshima mon amour vermengde. In die onderscheiden rolprent uit 1959 zijn zwart-witbeelden van twee innig verstrengelde lichamen versneden met schokkerige camerabeelden van een zich op typische wijze voortplantende paddenstoelwolk te zien, zoals die zich na een kernexplosies vormen, maar ook met apocalyptische beelden van Hiroshima, net nadat daar Litte Boy door de B-29 bommenwerper Enola Gay was neergekomen. 10.000 graden Celsius. 78.000 mensen kwamen in de eerste negen seconden om. Lijkt op: Pompei. Door gevolgen van de radioactieve straling liep het dodental uiteindelijk op tot ongeveer 140.000 aan het  eind van 1945. Resnais en Duras stelde er een liefdesgeschiedenis tegenover, die van een naamloze Française, een actrice die net na de gebeurtenis voor filmopnamen in de Japanse plaats is en, terwijl er Atomic Tours plaatsvinden, een verhouding aangaat met een naamloze Japanse architect. What’s in a profession. ‘Wie had ooit gedacht dat deze stad pasklaar gemaakt zou zijn voor de liefde? Wie had ooit gedacht dat jij pasklaar gemaakt zou zijn voor mijn lichaam? Alles is langzaam, plotseling. Alles is zacht.’

“De close-ups van de huid van die twee mensen, de mechanisch geregistreerde beelden van de verwoeste Japanse stad en de flashbacks op gebeurtenissen in het Franse dorp Nevers ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. En natuurlijk Emmanuele Riva, die in Resnais’ film de rol van actrice speelde”, antwoordt Johanna ter Steege, die in de gelijknamige Nederlandse toneelvoorstelling de rol van actrice voor haar rekening neemt, op de vraag wat zij van de film in haar herinnering meedraagt. Maar de toneelversie verschilt van de film. “Van de dialoog hebben we, dat wil zeggen: regisseur Karina Kroft en ik, een monoloog gemaakt. Maar ik spreek ook enkele scènes van de man uit, evenals regieaanwijzingen, zodat als het ware één grote wolk van herinnering beklijft”.

In Duras’ werk gaan liefde en dood hand in hand. Zo ook in Hiroshima mon amour. Ter Steege: “Het is in de kern een verhaal over verlies, over leven en over overleven. Een van de vragen die zich opdringt is of het verlies van de Duitser dat ‘haar’ overkwam, minder erg zou zijn dan het verlies van duizenden inwoners van Hiroshima. En die vraag tekent zich des te scherper af in het tegenlicht dat het politieke inneemt tegenover het persoonlijke”.

De voorstelling was in 2011 een doorslaand succes op Oerol. Nu is dan de versie voor theaterzalen in de maak. “Daarginds hadden we een sfeervolle manege van veertig bij twintig meter en bakken zand tot onze beschikking. Het is nu zaak een manier te vinden om die omgeving over te brengen naar de vaste setting van een theaterzaal en de voorstelling opnieuw tot zijn recht te laten komen. Dat is nog even zoeken, een zandbak kunnen we in ieder geval niet maken”. Vervolgens: “De uitdaging in dit stuk is voor mij om het altijd zuiver op de graat te kunnen spelen, om soms vertellend, dan weer overtuigend emotioneel te kunnen zijn. Zuiver blijven in het moment. Het is zeker geen appeltje-eitje”.

Ter Steege speelt momenteel ook in Lilet Never Happened, een film over kinderprostitutie die onlangs in première ging. Daarin speelt zij de rol van een sociaal werkster. “Ik heb geen voorkeur, film of toneel: het is me even lief. Wel heb ik het toneel een tijdlang gemist. Bij het toneel is er meer tijd om te zoeken, om te experimenteren, en zo jezelf opnieuw uit te vinden. In films word je vaak gecast om wat al bekend van je is, dus dat beeld, type of personage, daar moet je aan beantwoorden en herhalen, vooral omdat er meestal geen tijd voor uitprobeersels voorhanden is. Het fijne van toneel is bovendien dat een regisseur naar je kijkt en omkijkt. Dat is bij het maken van een film wel eens anders, daar ben je vaker op jezelf aangewezen.”

Hiroshima mon amour door Johanna ter Steege is op dinsdag 29 en woensdag 30 januari 2013 te zien in Theater aan het Spui. Meer informatie: www.viarudolphi.nl en www.theateraanhetspui.nl. Telefonisch reserveren: (070) 346 52 72. Lilet Never Happened in het Filmhuis Den Haag. Meer informatie: www.liletneverhappened.org en www.filmhuisdenhaag.nl.