Een veelbewogen nacht

Wittenbols over veranderende vrouwenrelaties

Winterbloemen is een nieuw Nederlands toneelstuk over de vriendschap tussen vier vrouwen. Indringend en geestig toneel van Peer Wittenbols.

Op de ooit spreekwoordelijk lege vlakte bloeit een rijk veldboeket. Rob de Graaf, Maria Goos, Don Duyns en een ‘jongere’ garde onder wie Jibbe Willems en Rik van den Bos: er lijkt sprake van een generatie die een basis legt voor een ‘eigen’ Nederlandse toneelschrijfcultuur. Peer Wittenbols is een van de opvallende representanten uit die pool. Het vak van toneelschrijver beoefent hij in een vast ritme van inmiddels meer dan vijftig teksten. Bij de gratie, zegt hij zelf, van vaste structuren en duurzame, bestendige verbintenissen. Hij is een gewoontedier, houdt van vaste grond onder de voeten. Teneinde zijn productieve aard te kanaliseren hanteert hij een onverwoestbaar ritmepatroon: “Vijf dagen per week. Dat zijn de mooiste weken.” Geen halfvage goddelijke ingevingen afwachten, maar eerder een bedrevenheid die hij combineert met een dosis creatief vakmanschap. “Ik ben iedere dag hoe dan ook vroeg uit de veren. Nadat mijn kinderen naar school zijn gebracht, ga ik linea recta door naar mijn werkkamer ergens in de stad, met alleen een bureaumeubel en bureaustoel. Geen afleiding. Van kwart voor negen tot vijf uur zit ik daar dan te schrijven.”
Al werkte zo’n godganse dag tikkend zonder vrijwel enige aanspraak niet steeds optimaal, zo ziet hij achteraf in. Dankzij zijn kinderen, preciezer gezegd het familieleven dat hem omringt. Want daardoor maakt hij deel uit van ‘een netwerk’. “Door hun school, hun sportclubs kom je in contact met hun ouders en hun beroepen: van loodgieter tot maag-darm-leverspecialist. Het is voor mij net een dierentuin waar ik vrijelijk en zonder gevaar voor eigen leven mag rondneuzen. Pure sociale rijkdom. Ik leg mijn oor echt overal te luisteren.”

Buizerd
Aan Wittenbols allernieuwste toneeltekst Winterbloemen, tegelijk de aankomende voorstelling van Theatergroep Suburbia,, ligt een persoonlijke getuigenis ten grondslag. Want op de avond dat hij na een teleurstellend verlopen gesprek in de auto met vast maatje/regisseur Rob Ligthert vanuit Eindhoven naar Maastricht terug reed, scheerde vlak voor de voorruit opeens, zomaar, een buizerd langs. “Maar door de verwarring en de paniek die daardoor ontstond, bleken we achteraf een rampzalige kop-staartbotsing vermeden te hebben.” Met de schrik in de benen en staande in de berm, kwamen ze tot de slotsom dat die rakelings voorlangs afzwenkende roofvogel welhaast een omen moest zijn geweest.

Winterbloemen is bijna letterlijk uit dat levensmoment gegrepen. “Ik kreeg de plot voor dit stuk in de schoot geworpen toen bleek dat een kennis dat ongeluk letterlijk had meegemaakt. Ik sprak hem 12 uur na de botsing. Hij was in een bijna verlichte staat door het besef dat hij aan de dood ontsnapt was, zoals Rob en ik dat hadden toe we in de berm stonden. Deze kennis had, samen met andere ‘overlevers’ de nacht doorgehaald met veel drank en bekentenissen. Van dat gegeven heb ik een stuk voor vier vrouwen gemaakt.”
Vier vriendinnen zijn in Winterbloemen onderweg naar de Ardennen om er een feestelijke punt te zetten achter de emotionele periode van een van hen. Maar hun auto’s knallen in een sneeuwstorm op elkaar. Zelf blijven ze daarbij wonder boven wonder ongedeerd. “Winterbloemen begint op het moment dat je beseft dat jou een tragedie overkomt en het besluit neemt je verenpak eens goed te herschikken.”

Snelkookpan
Dat is Wittenbols ten voeten uit: “Ik hou er van om personages bij elkaar te zetten. Niet om ze te beoordelen maar om te zien wat er gebeurt met mensen van goede wil als ze op een of andere manier tegenover elkaar zijn komen te staan. Wat is fatsoen in die snelkookpan? Hun gedrag is niet door minachting of slechtheid ingegeven, en toch blijkt iedereen dan een schaap in wolfskleren. Ook fascineert de snelheid waarmee een groep jargon en eigen codes ontwikkelt, en hoe humor zich onder zulke omstandigheden vormt.”
Veranderende vriendschapsrelaties onder vrouwen zijn het onderliggende onderwerp van Winterbloemen. Wittenbols: “Waar mannen er liever het zwijgen toe doen, praten vrouwen daar onderling graag over. Daarmee is Winterbloemen uiteindelijk een voorstelling over de tragische, ploeterende en zeker ook hilarische mens.” Voor de overdracht van dat idee zorgen vier gelouterde actrices: Susan Visser, Anneke Blok, Lotje van Lunteren en Astrid van Eck. “Het is onder actrices een veelgehoorde klacht dat er interessante mannenrollen geschreven worden, maar helaas weinig vrouwenrollen. Die handschoen pakken wij op.”

Winterbloemen van Theatergroep Suburbia. Regie: Rob Ligthert. In de Nederlandse theaters van 14 september tot en met 23 december 2016.

kader:
Peer Wittenbols en Rob Ligthert werken al ruim twintig jaar samen. Onder de vlag Wittenbols schrijft, Ligthert regisseert (W&L) werden sinds 2011 onder andere de voorstellingen Huisgoden, Honingjagers, Schiettent Rosa en Vette dinsdag gemaakt. Wittenbols schreef zo’n vijftig toneelstukken (o.a. Zog, Smegma, Tweeduister), twee dichtbundels, een verhalenbundel en twee filmscripts. Momenteel werkt hij onder meer aan twee tv-series.

Advertentie

‘Rouwen op afroep: dat kan niet’

‘Honingjagers’ met Roos Ouwehand als Iris

In Honingjagers is de 77-jarige Frans, een man die twee maanden voordien als donderslag bij heldere hemel zijn vrouw verloor, van mening dat hij niet naar behoren wordt getroost door zijn kinderen. Maar dat is logisch, vindt hij al nadenkend, want daar werden ze destijds immers niet voor gemaakt – en dus kunnen ze er ook niet goed in zijn. Op een dag treffen zijn zoon en dochter van middelbare leeftijd hem aan – innig hand in hand verstrengeld – met een zeker veertig jaar jongere dame, beiden slapend op de sofa in zijn woonkamer – juist toen zij een bezoek gepland hadden aan zijn overleden vrouw, hun moeder, om op de afgesproken die dag een kunstzinnige hommage ter ere van haar op te richten.

Het is het zeer onalledaagse startpunt voor het schitterende nieuwe toneelstuk van het gezelschap Wittenbols Schrijft, Ligthert Regisseert. “Dit duo heeft in Nederland het absolute patent op moderne situatieschetsen”, zegt actrice Roos Ouwehand, die de rol van dochter Iris speelt in het stuk. “Het zijn vaak erg invoelbare gezinsdrama’s die in glasheldere en fijnzinnige taal beschrijven hoe noodlottige gebeurtenissen uitlopen op een sociaal en emotioneel ontwricht en ontwrichtend leven; waarin zich zonder al te veel opzichtig ‘gepsychologiseer’ of andere opsmuk, een universele wanhoop opdringt. En dat alles in een erg geestige en zeer lichtvoetige toonaard. Van veel mensen hoor ik dat ze erdoor aangedaan zijn, dat het heel dicht op hun huid zit.”

“Kinderen die erg aan hun ouders ‘hangen’ en ze als permanent opvangadres zien, in de mening oneindig en onverdeeld op hun aandacht te mogen rekenen”, zo formuleert Ouwehand de achtergrond van het stuk. “Terwijl het juist steeds vaker voorkomt dat een of allebei de ouders onafhankelijk van hun kinderen zelf hun leven willen inrichten, vooral na de dood van een levenspartner, en hoe moeilijk zoiets misschien op te brengen is voor de kinderen. Het is een kwestie die zich in onze samenleving meer en meer in gaat voordoen, ook door de almaar stijgende gemiddelde leeftijd.”

In Honingjagers staat het gezin na de dood van Neeltje als bindmiddel op de tocht en raakt iedereen gaandeweg hopeloos uit koers. Ouwehand: “De personages in dit stuk hebben uiteraard hun eigen sores, worstelen met hun eigen verdriet. De kern van het bezwaar van Frans’ kinderen is met name dat er geen moment is geweest voor een moment van diepbeleefde gezamenlijke rouw. Maar ja, je kunt nu eenmaal niet in gezamenlijkheid op commando rouwgevoelens doormaken. Je mag blij zijn als je af en toe bij elkaar op een beetje begrip mag rekenen. Dat besef is nog niet bij ze doorgedrongen”. Ze is opgetogen over haar aandeel als dochter Iris in het stuk. “Ik vind het een geweldige rol en een heel mooi toneelstuk. En ja, ik herken er veel in. Iedereen, denk ik. Zeker mensen die hebben meegemaakt hoe het is als er ineens iemand wegvalt in een familie, een gezin. Sta je daar opeens met zijn drieën in plaats van z’n vieren. Dan ontdek je al snel dat het niet lukt om je vast te klampen aan de gebruikelijke rituelen”.

Roos Ouwehand is naast freelance actrice en moeder van een zoon (11) en dochter (9) ook schrijfster van een wekelijkse column voor NRC en NRC Next over koken. “Het is leuk om te doen en ik kan er bovendien miniverhaaltjes over mijn belevenissen in kwijt. Wat ik vanavond klaarmaak? Een snelle pasta, denk ik, want vanavond moet ik opnieuw in Honingjagers spelen!”

Honingjagers door Wittenbols Schrijft, Ligthert regisseert is te zien op donderdag 24 januari 2013 in Theater aan het Spui. Meer informatie: www.viarudolphi.nl en www.theateraanhetspui.nl. Telefonisch reserveren: (070) 346 52 72.