Anderhalvemetertheater als symbolische handreiking

Het Nationale Theater heropent op 1 juni (12.00 uur)

Theaters, bioscopen, filmtheaters en musea mogen weer. Joehoe, al is het nog altijd corona vóór en corona ná. ‘We missen jullie’, heet de win-back strategie. Het Nationale Theater (HNT) maakt van de nood een deugd: in een klap twaalf nieuwe voorstellingen erbij.

“We mogen vanaf 1 juni voor 30 man weer voorstellingen laten zien. Daar maken wij een mooi programma voor,” zegt marketingmedewerker Ilja Kievit van Het Nationale Theater, “waar we super trots op zijn. Bezoekers gaan een historische theateravond beleven, aangepast op deze tijd en bijzonder.”

Online zingen, spelen of dansen zonder enig weerklinkend applaus, dat hoeft niet langer. Het dak kan eraf, bij wijze van spreken dan, want wordt het aangemerkt als ‘evenement’. En is zingen levensgevaarlijk. Kapsalons, masseurs, nagelstudio’s – die gingen de sector qua ‘vitaliteit’ weliswaar vóór.

Theater als bedreigde diersoort. Het theatrale gebaar is, tot nader order, beperkt tot een (mis)entourage van maximaal 30, en na 1 juli tot 100 bezoekers per zaal. Voelt als: privétheater, aanwezigheid van personeel trouwens niet meegerekend en op voorwaarde dat er lokaal geen ‘veenbranden’ oplaaien, anders wordt alles mogelijk teruggeschroefd.

HNT is niettemin blij met de geboden opening, want: ‘Om juist nú over de toekomst te fantaseren, de afgelopen weken te beschouwen en zo het heden te begrijpen. Om juist nú verhalen te delen die troosten en aan het lachen maken,’ vermeldt de site van het gezelschap.

De nieuwe voorstellingen gaan volgens HNT ‘radicaal’ terug naar het wezen van het toneel: geen indrukwekkende decors en technische hoogstandjes, maar ‘drijvend op de kracht van de ontmoeting tussen publiek en een handjevol acteurs’.

Uur U
Het Haagse toneelgezelschap trapt op het Nieuwe uur U, maandag 1 juni, 12.00 uur, af met een nieuwe reeks die het ‘Het Nationale Theater speelt altijd’ heeft gedoopt, een programma van ‘korte, wendbare voorstellingen’ dat in ieder geval tot de wintertijd een aantal van eerder aangekondigde eigen producties vervangt en waarmee het na de zomer ook door het land trekt. In het openingsprogramma, eigenlijk een vitrine, zullen fragmenten (‘previews’) te zien zijn van die nieuwe producties.

Vanwege de beperkte bezoekerscapaciteit is in ieder geval de openingsmiddag ook via een ‘livestream’ online bij te wonen. Kievit: “We geven we een voorproefje van de vier teksten die als eerste op het programma staan. De acteur leest de tekst, of delen daaruit, de regisseur geeft een toelichting. Daarna praten we door met het publiek. Op woensdag, vrijdag en zaterdag wordt de preview voorafgegaan door een nieuwe tekst ‘Liefdesverklaring’.”

Programma
Op het nieuwe programma prijken klassiekers van onder meer Samuel Beckett (‘Krapps laatste band’) en Harold Pinter (‘Een soort Alaska’, met Yela de Koning en Mark Rietman; ‘Precies en Persconferentie’ , in wisselende samenstelling, waaronder Joris Smit en Emmanuel Ohene Boafo. Joeri Vos schrijft een ‘spinoff’ die is geënt op de eerder uitgebrachte HNT-productie ‘De wereld volgens John’ voor vaste HNT-acteurs Betty Schuurman, Hein van der Heijden en Joris Smit. Regisseur Eric de Vroedt maakt met acteurs Hein van der Heijden en Yela de Koning een project dat is geïnspireerd op sterfgevallen aan covid-19. Daarnaast zijn twee bestaande voorstellingen opnieuw te zien: ‘Language’ van Vanja Rukavina en ‘DOPE’ van Sadettin Kirmiziyüz. Vanaf de laatste week van juni wordt alles twee keer per dag gespeeld, in een matinee- en een avondeditie, vier dagen per week.

Er wordt gepeeld op alle drie de HNT-locaties: Koninklijke Schouwburg, Theater aan het Spui en Zaal 3 tot en met 18 juli. Kievit: “Na de zomer ontwikkelt het programma zich door: sommige stukken ontwikkelen we door tot volwaardige voorstellingen, titels verdwijnen, nieuwe titels komen erbij. Zo bouwen we een flexibele reeks korte en lange stukken om ons door de corona-crisis heen te spelen.

De vraag is ondertussen wat er zonder deze noodsprong dan wel gouden greep later, in september en de rest van het theaterseizoen, over zou zijn gebleven van de reguliere programmering. Sinds medio maart zijn immers geen nieuw producties uitgebracht, waar dan ook. Bovendien moeten producties die eerder dan medio maart wel het levenslicht hebben gezien, opnieuw gerepeteerd of ingestudeerd. In die zin is de ‘escape’ van Het Nationale Theater een huzarenstukje en weet het als vrijwel enige theaterinstelling in het land een volwaardig vervangend programma te bouwen met ‘Het Nationale Theater speelt altijd’.

Nog niet geheel duidelijk is wanneer welke productie waar speelt. Wel is duidelijk dat er hoe dan ook altíjd wordt gespeeld; bij ziekte van een acteur wordt een andere titel gespeeld.

Het Nationale Theater, ‘Het Nationale Theater speelt altijd’. Meer informatie: http://www.hnt.nl/speeltaltijd

Advertentie

‘Toneel is en blijft hoofdmoot’

550 voorstellingen bij Het Nationale Theater in 2018-2019

Bij Het Nationale Theater zijn tot nu toe zo’n 550 voorstellingen geboekt, en zijn de theaterzalen 325 dagen geopend. Alles bij elkaar zijn er 187.000 stoelen te verkopen.

Verwacht er cabaret, familievoorstellingen en jeugdtheater;  er klinkt geregeld (pop)muziek en muziektheater, bij tijd en wijle is er moderne dans, allerhande festivals strijken er neer, en nu en dan zijn er ook ‘theatercolleges’. Met drie programmeurs en drie programmamakers in dienst, vijf zalen van groot tot klein en nog eens drie incidenteel in te zetten zalen tot de beschikking, is HNT van vele markten thuis.“Toch,” zegt programmeur Marijtje Pronk van Het Nationale Theater (HNT) “is toneel de hoofdmoot bij ons. Dat maakt 60 tot 65 procent van ons aanbod uit.” HNT als oord van het woord? Pronk: “Ja, het woord voert bij ons de boventoon.”

De bandbreedte is dus enorm, kan eigenlijk ook niet anders gezien de zalen waar HNT de scepter zwaait: twee in de Koninklijke Schouwburg en twee in Theater aan het Spui. En met Zaal 3 aan het De Constant Rebecqueplein is er dan nog een theaterzaal voor jong talent. Nog afgezien van de goed geoutilleerde repetitiestudio’s waar soms voorstellingen plaatsvinden.

Van vlakke vloer  tot vertrouwd lijsttoneel: de ideale zaal heeft HNT steeds voorradig, ongeacht maker, theatergroep of voorstellingsgenre. Programmeur Miel van Teijlingen: “Leidraad in de programmering is naast de eigen producties die we uitbrengen ook een aantal terugkerende festivals en de voorstellingen van theatergezelschappen die we van nabij volgen. Dat samen vormt het hart van ons programma. We letten daarbij graag op actuele sociaal-maatschappelijke thema’s,” zegt Miel van Teijlingen, die bij HNT met name de vlakkevloerzalen van Theater aan het Spui programmeert. “Maar nog belangrijker is de vraag voor wie je programmeert. Het publiek staat voorop.”

Bij HNT, stadsgezelschap en stadstheater in een en dezelfde hand, zijn in 2018-2019 alle toonaangevende toneelgezelschappen en -makers te gast. Van de grote, landelijk opererende toneelgezelschappen en vrije producenten tot uiteenlopende middelgrote en kleine initiatieven. “Wunderbaum”,  zegt Van Teijlingen, “echt een van mijn favorieten. Het collectief legt de maatschappij onder een vergrootglas en weet daar lichtvoetige theatervormen voor te vinden. Op sluwe wijze verrassen die, leiden er soms toe dat je je mening over het vraagstukken dat ze aandragen nogal eens zult bijstellen.” Dit seizoen komen ze langs met ‘De geschiedenis van mijn stijfheid’, een zoektocht naar wat de Nederlandse identiteit is. Hij houdt van de voorstellingen van performance-collectief Urland en kijkt uit naar de talenten-tak van De Warme Winkel met ‘De halve Ring’. “Trouwens” zegt Marijtje Pronk, “De Warme winkel komt ook langs in de KS, met ‘Gesualdo’, een samenwerking met het Nederlands Kamerkoor. Van Teijlingen breekt ondertussen een lans voor theatermaker Lies Pauwels. “Zij maakt een voorstelling met zeven psychisch kwetsbare jongeren, drie ‘fashion models’ en … een priester.”

Marijtje Pronk programmeert met name de KS-zalen. Ze tipt ‘Scènes uit een huwelijk’ van Internationaal Theater Amsterdam, opvolger van Toneelgroep Amsterdam. “Het publiek verplaatst zich per scène. Hierdoor maakt regisseur Ivo van Hove verleden, heden en toekomst van een liefdespaar tastbaar. Ook ‘Driving Miss Daisy’ heeft bij voorbaat haar hart gestolen. “Over een bijzondere vriendschap in de zuidelijke staten van Amerika  tussen de oudere weduwe Miss Daisy, gespeeld door Anne Wil Blankers, en haar chauffeur.”

Benieuwd is ze naar ‘King Lear’ van Toneelgroep Maastricht, “Shakespeare gespeeld door onder anderen Huub Stapel, Porgy Franssen en Wilfried de Jong.”
Van ‘Laatste paar dagen’ heeft ze al een eerste schets gezien. Esther Scheldwacht en Kees Hulst delen het podium in deze vertelling over een man op leeftijd die op de intensive care van een ziekenhuis belandt. “Esther schrijft na de monologen ‘De Sunshine Show’, ‘Op een Mooie Pinksterdag’ en ‘Helga Maria Baumgarten’ voor het eerst een dialoog.” Daria Bukvić tekent voor de regie. En dan is er ook nog ‘Vasalis. Altijd vandaag’ met Bram van der Vlugt en Nettie Blanken, zegt Pronk.

Ook in de bovenzaal van de KS, Het Paradijs, is er geregeld toptoneel, vertelt Pronk. “Jeroen De Man, vaste regisseur bij HNT, wilde graag dat onze acteurs elkaar ook buiten werktijd zien. Hij heeft toen ‘Studio Paradijs’ bedacht, een soort ‘De vloer op’. Iedere eerste maandag van de maand, alles in een informele setting.  “Het publiek kan na afloop vragen stellen,” zegt Pronk.

Iets nieuws: ‘De Alles Komt Goed Zondagmiddag Show’ met Peter Heerschop. Heerschop belooft van december tot en met medio mei met regelmaat ‘een zondagse vertaling van seks, drugs en rock ’n roll in geloof, hoop en liefde’ in de foyer van Theater aan het Spui.
Nog zo’n speciaal programma zijn de ‘… is HOT’ -avonden. Daarin legt HNT een koppeling met de staat van de dag en de eigen producties.

Naast toneel is ook strooigoed in de vorm van cabaret (onder anderen Tim Fransen, Youp, Freek, Brigitte Kaandorp, Claudia de Brey, Arjen Lubach en Rayen Panday), muziek en liedjesprogramma’s (Ellen ten Damme, Spinvis, Janne Schra, Raymond van het Groenewoud, Di-rect en Herman van Veen).

Voor jeugd en familie zijn er festival ‘De Betovering’ (najaar), een serie met theaterschool Rabarber en een ‘Monstermania’ met Meneer Monster (rond kerst) en ‘Lentekriebels’ (voorjaar). Ten slotte is HNT festival-spot. Voor Today’s Art, dat er terugkeert Afrovibes, Dag in de Branding, Crossing Border, Winternachten en uitlopers van CaDance.

Maar eerst is er de aftrap. In beginmaand september zijn er, net als vorige seizoen, topvoorstellingen bij elkaar gebracht, soms uit eigen vat, zoals ‘Boedlink’ (NTjong, 14+) en ‘The Nation’. Ook hebben de YoungGangsters in september een vast plekje in de buitenruimte van het Spuiplein veroverd. Dit jaar komen ze met ‘Disasterlicious’. Van Teijlingen: “Zij hebben een heel vette, spectaculaire en Amerikaanse, actiefilm-achtige stijl.”

hnt.nl

Een verenpak voor iedereen

Mini-compendium voor succesvol Paradebezoek

Op één enkele dag kun je er uitersten beleven. Van ontroering, verrassing, verdriet en geluk tot verliefdheid, ontrouw en verleiding. Zie dat maar eens te weerstaan, te doorstaan of soms: te verstouwen. De Parade is ‘back in town’.

Zweven is leven. Zegt De Parade. Stadsparken worden omgetoverd tot pittoreske culturele dorpjes. Je kunt er op goed geluk al lummelend of huppelend de spiegeltenten langs, bij avond of bij dag. Je kunt ook van tevoren een blokkenschema opstellen met de optredens en theatervoorstellingen die je per se niet wilt missen en de kaartjes vooraf ‘thuisprinten’. Al heb je in dat geval wellicht drie festivaldagen nodig, want het programma verschilt van dag tot dag.

Hoe dan ook: rosénippend, bierslempend of de keel smerend met eerlijk water: het is er goed toeven, ook al zou het regenen. En omdat er heel wat hippe eettentjes het festivalterrein omringen.

Op de kermis van de Parade vind je artiesten, noem ze kermisklanten. Ze zijn op doorreis, van Rotterdam via Den Haag naar Utrecht en eindpunt Amsterdam. In Den Haag is het Westbroekpark de vaste pleisterplaats. Net als voorgaande jaren onder het leiderschap van directeur/programmeur Nicole van Vessum voeren theater en muziek de boventoon in een mix van oud & vertrouwd en jong & veelbelovend. Ook is er weer een Kinderparade. Den Haag Centraal trok de teenslippers aan en doet verslag van enkele do’s en don’ts van dit jaar.

Theater
Fluisterstil hoeven de optredens op de Parade allang niet meer te zijn want de tijdslots zijn zó verdeeld dat de programma’s in belendende tenten afgelopen zijn of pas een uur later weer van start gaan. Ook is er niet veel geluidhinder van de parademakers die hun koopwaar aanprijzen of van de attracties elders op het terrein. Dat is trouwens minder belangrijk geworden, want puur teksttoneel zie je er niet of nauwelijks, op de Parade gaat theater hand in hand met een knipoog en met het nodige aan muziek.

Zoals in ‘Paradijsvogel’ van vaste Parade-klant Toneelgroep Oostpool, een aanrader. De theatertrip van gevleugelde vriend Rick Paul van Mulligen, geregisseerd door Alex Klaasen, geeft een kruising te zien: Freddy Mercury meets Wim Sonneveld. Volgens hem zijn er twee soorten paradijsvogels: monogame en polygame. De monogame is grijs van kleur, die vliegt toch niet meer uit. De polygame is uitbundig gekleurd want die moet van zijn genen steeds opnieuw scoren.

Maar Van Mulligen rekent buiten de waard want hij vergeet zichzelf: een hitsige, kleurrijke ondersoort. Hij poetst zijn veren op en etaleert ze in al hun pracht en praal aan ons, grijze muizen. In een gelikte retestrakke lokroep kietelt hij, beledigt hij met vuige genoegens, spuit hij vunzigheden gezellig in het rond, spuit hij wellustige woordenbraaksels en bijna-literaire spermatozoa in het rond, en spuwt hij vuur als ware hij een sissende krater. De glimpen van kwetsbaarheid die daar tijdens zijn spreekbeurt doorheen craqueleren maken hem nog mooier. De exuberantie is omlijst met live muziek van Jan en Keez Groenteman. Van die twee zijn ook de aanlokkelijke liedjes die Van Mulligen met veel gevoel voor show en pathos zingt. Een performance om van te watertanden. Dat vermoeden bestond al wel bij bezoekers van de voorstelling De zender van Het Nationale Toneel, waar hij vorig jaar immers flink huishield.

Bijna diametraal daartegenover staat ‘Sombersongs’ van Mugmetdegoudentand / De Tolhuistuin, al tappen ook zij uit het vaatje van theater met muziek. Zingend actrice Meral Polat heeft er een ontmoeting met de Amerikaanse Baby Dee. Hoe somber wil je het hebben, hoe somber kan het worden, met die aanprijzing word je de voorstelling ingelokt. Dee woont sinds een aantal jaren in Zeeland. Eerst dacht ze daar ongegeneerd hard te gaan musiceren, maar het liep anders. “Het is hier zo lekker rustig dat ik ben gestild.’ Op een goed liedje kun je drijven, vindt ze, en bewerkte daarom haar rauwe en heftige nummers tot ballades. Songs die volgens Dee pas gaan vliegen als zangeres Meral Polat ze zingt. Samen bezingen ze in hun muzikale ontmoeting ‘the belonging in a world where dark is allowed’, met Dee die beurtelings begeleidt op harp en accordeon – en ten slotte ook zelf zingt. Prachtige songs, al even prachtig gezongen door Polat – ik werd er in ieder geval goed somber van.

Maar het is niet alleen sombermans gemoed dat de klok slaat: er klinkt hoop door omdat aan het einde de dag zich theatraal laat aankondigen. De ravissante verschijning van Polat, die al eens door het land toerde met het muziekprogramma Meral’s Harem, doet de rest. Doen dus, al bestaat er enig risico op nachtschade.

Op papier veelbelovend, maar niet met eigen ogen gezien: Theater Utrecht met ‘Als je in Brabant een begrafenis plant tijdens carnaval komt er niemand’. Jan Rot en Edda Barends blazen de fameuze voorstelling uit 1982 van Joop Admiraal over zijn demente moeder nieuw leven in: ‘U bent mijn moeder’. Verder is de Theatertroep present met ‘Vaudeville’, een smeuïge ‘potpourri van smerige, grensoverschrijdende en schadelijke scènes voor iedereen’. Ten slotte kun je geheel en al mee De Afgrond in, want het zestigjarige (!) Roodkapje zaak gaat maken van haar opgelopen trauma.

Dans
Een ‘niet doen’ is iET & Davide Bellotta in samenwerking met Conny Janssen Danst. Onder voortdurend ijle gitaarklanken en het net zo ijle stemgeluid van multi-instrumentalist, vocalist en songwriter iET maakte choreograaf en filmmaker Bellotta een voorstelling rond iET’s album Clarity.

Wat we op de Parade te zien krijgen is een plichtmatig aandoend duet dat de loodzware muziek geen meerwaarde verschaft. Zelfs met de videobeelden erbij lukt het niet om zogezegd een snaar te raken, en vooral geen gevoelige. Mocht je toch dans willen zien, probeer dan eens op goed geluk de dansinstallatie ‘OK Future’ van Connor & Lucy.

Muziek
Op muziekgebied gaat de aandacht dit jaar vooral uit naar Ellen ten Damme. Ze bezingt in ‘Je veux l’amour’ het Franse chanson in velerlei toonaarden. Ze laat het genre naar hartenlust herleven. Haar optreden in de Reizende Schouwburg wisselt ze af met eigen nummers. Een ‘do’, want podiumdier-bij-uitstek Ten Damme is als altijd bekoorlijk en attractief, zeker nu ze na ‘Berlijn’ haar rolkoffer vol Franse melancholie heeft gestopt.

Buiten Ten Damme zijn er Alex Klaasen & Henry van Loon featuring De Groentebroers, die voor het laatst met H.E.A.R. hun opwachting op de Parade maken. En niet te vergeten: ‘The Chet Baker Room’ met Marijn Brouwers, Hermine Deurloo, Anne Soldaat en Reyer Zwart. Mooie jazzklassiekers ingebed in een eerbetoon aan de zingende jazztrompettist die dertig jaar geleden uit een hotelraam in Amsterdam kukelde en daarbij het leven liet.

De Haagse connectie
Zaal 4 is op de Parade het verlengstuk van Zaal 3, op zichzelf een loot aan de boom van Het Nationale Theater. Daar fileren De Poezieboys (Joep Hendrikx en Jos Nargy) de dichter Brodsky, nadat ze vorig jaar Ginsbergs werk al eens afgraasden. Ze vieren hun haat-liefdeverhouding tot hem – en al doende tot elkaar.

In Zaal 4 ook Niko, de band die is geformeerd rond Nik van den Berg. Daar wordt energiek met rockmuziek gesmeten in een performance voor volwassenen en apart eentje voor de Kinderparade. Met daarin de nu al onsterfelijke ballade Mayonaise.

Zaal 4 is ook het domicilie van Loek & Yela die in ‘The very tired girl’ bekende maar doodvermoeide vrouwen aan het einde van een dag portretteren. Een bijzonder project is ‘Echte Matties’ van Studio Vrijgewillig, een initiatief van Den Haag Doet en Het Nationale Theater. De voorstelling laat zien hoe mensen met verschillende achtergronden elkaar inspireren. Mooi maat(jes)werk.

Haags is ook De Stimulerende Samenstelling in de MINItwee, gesitueerd rond de Theatertoren. De welhaast overkokende Djuna Couvée geeft in ‘100  ̐C’ in welgeteld tien minuten survivaltips: hoe te handelen bij paniekaanvallen.

Samen met Yannick van de Velde speelt Ton van Kalmthout de voorstelling ‘Wachstumsschmerzen’. Het duo, bekend van de populaire televisieserie ‘Rundfunk‘, gebruikt de voorstellingen van een half uur ter voorbereiding op hun avondvullende programma.

Parademuseum
Vorig jaar lanceerde de Parade het Parademuseum. Beeldende kunst in optima forma. Was toen het Nederlands Fotomuseum aan zet met een installatie rond Ed van der Elsken, nu is dat museum De Fundatie, dat er met de video-installatie ‘Shades of Silence’ een schep bovenop doet.

Maakster Elise van der Linden, talent van het jaar, laat er vier video-animaties zien, waarvan er een speciaal is gemaakt voor de Parade. Groei, verval en eeuwigheid. Je dwaalt er door haar wereld van eindeloze landschappen en architecturale scheppingen. Een reis door een imaginaire wereld. Fascinerend. Doen!

Faits divers
Nieuw is ‘Carcheologie’, een monument voor de (embryonale) staat en het wezen van de automobiel in een heuse graansilo.

In ‘Boekentherapie’ van Literaire Salon Parade kunnen boekenliefhebbers hun hart ophalen. Bekende schrijvers vertellen over de heilzame werking van de letteren.

Kees en Eddie zijn natuurlijk weer present, dit jaar met Rogier aan hun zijde. Tot besluit zijn er, als ieder jaar, weer de vertrouwde vaste acts die houvast bieden als je het even niet meer weet: de Silent Disco of de Levende Jukebox bijvoorbeeld.

Mocht dat alles niet baten, dan kun je je nog altijd tipsy en wel onderdompelen bij de Haute Friture, Hotmamahot, Soul Food of Wild van Wild. Op de Parade kun je het buikje weldadig vullen, weer of geen weer.

‘Wie faalt is een loser’

Talentontwikkeling op het toneel

Een laboratorium, microkredieten en ondernemersmentaliteit. Talentontwikkeling is voor jonge theatermakers een kronkelig pad dat al te vaak leidt langs boekhouders, evaluatieformulieren en bedrijfsplannen.

Toen in 2012 rücksichtslos de bijl aan de wortel in het bestel van productiehuizen ging, was vooral het weerloze jonge talent de klos. In een tijd van ongebreidelde vrijemarkteconomie en Volkskapitalisme waren vrijplaatsen voor theaterexperimenten kennelijk te dure ondernemingen.

“Mijn naam is Naomi Velissariou. Ik maak theater. Dat is een kunstvorm waarbij mensen zich verkleden, verf op hun gezicht smeren, teksten vanbuiten leren en in het onmisbare bijzijn van anderen het bodemloze gat induiken waarboven wij als mens een beschaving hebben gebouwd.” Zo opende de jonge actrice en theatermaakster medio februari van dit jaar haar met collega-kunstenaar Michaël Bijnens opgestelde statement Vlammend betoog tegen de bureaucratische behandeling van kunst. Ze sprak op het openingsfeest van BesteBuren, waarin tot februari 2016 de langdurige Vlaams-Nederlandse creativiteit en culturele samenwerking wordt gevierd. En, zo stelde Velissariou vast: “Hier theater maken leek mij onmogelijk. In plaats van theater serveer ik u daarom op boekhouding”.

Crowdfunding
Jonge theatermakers zijn, meer dan vroeger, genoodzaakt zelf hun boontjes te doppen, zo goed of kwaad als dat gaat als je net een beroepsopleiding tot acteur of regisseur hebt afgelegd. De gelukkigen haken aan bij de grote toneelgezelschappen, worden er artist in residence of volgen er een coachingstraject.

De minder gelukkigen moeten de boer op, door op goed geluk een aanvraag te doen bij een van de fondsen bijvoorbeeld. Of door aan te kloppen bij een theater of een (niet structureel) gesubsidieerd gezelschap dat – soms met gevaar voor eigen rendement – talent een kans biedt. Wat ook kan: meedeinen op de hype van crowdfunding, sponsoring door de particuliere markt zogezegd, met voor beide partijen een per saldo ongewis ‘verdienmodel’.

Freewheelen
In het wekelijkse radioprogramma Kunstlicht (Den Haag FM) vond 12 april een discussie plaats over talentontwikkeling voor toneelmakers in Den Haag. Daar biedt stadsgezelschap het Nationale Toneel structureel een vierjarig coachingstraject aan een jonge, talentvolle regisseur, zoals Casper Vandeputte: “Dat is geweldig natuurlijk. Volop kansen, ik mag veel doen en ik steek veel op.”

Die geprivilegieerde bescherming is alleen eerder uitzondering dan regel. Vandeputte pleit daarom voor de ontwikkeling van een stelsel van microkredieten voor kunst en theater, en anderzijds voor een theaterlaboratorium in de residentie. Een plek waar ‘erkend’ talent zonder al te veel prestatiedruk kan freewheelen. “Ongeveer zoals Frascati in Amsterdam dat doet”.

Vlieguren
Ook de vanuit Den Haag opererende theatermakers Sytze Schalk en Marijn Brussaard pleiten daarvoor. Brussaard, die een jaar geleden afstudeerde, maakt onder de hoede van Theater aan het Spui binnenkort een nieuwe productie, na zijn eerste opvallende productie Rhythm of the Night van vorig jaar. Schalk, oud-student Writing for Performance in Utrecht, is één van acht jonge makers wier aanvraag als Nieuwe Maker in 2014 werd goedgekeurd door het Fonds Podiumkunsten.

Die nieuwe regeling houdt in dat subsidie beschikbaar is voor een tweejarig ontwikkelingstraject, zulks in samenwerking met plaatselijke gezelschappen, podia en festivals. Sindsdien werkt hij aan De Werelden van Schalk, een meerjarig theaterproject waarin hij online en offline theatervormen onderzoekt. Schalk doet dat onder de vleugels van de Toneelalliantie, een samenwerkingsverband van Theater aan het Spui, de Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel.

“Een voorstelling moet mogen mislukken. Talent moet vlieguren kunnen maken”, brengt Cees Debets, directeur van Theater aan het Spui, naar voren. Debets wil zijn rol als laboratorium voor jong theatertalent nadrukkelijker spelen, vooral in het tachtig stoelen tellende Zaal 3 – als daar de bijbehorende financiële ruimte voor wordt gevonden, linksom of rechtsom. “We willen hier nieuwe verdienmodellen testen. Het streven is om zonder subsidie voorstellingen te kunnen programmeren. Eigenlijk willen we in Zaal 3 álles op de schop gooien, ook waar het gaat om samenwerking met opleidingen voor theatertechniek en horeca.”

El Dorado
Met de oprichting van de Toneelalliantie in 2013 is de mogelijkheid aanwezig om in Den Haag het bestaande jonge-makersklimaat te optimaliseren: afgestudeerd theatertalent begint in Zaal 3, stroomt bij ‘geschiktheid’ door naar de vlakkevloerzalen aan het Spui en wordt ultimo geadopteerd door het Nationale Toneel. Een unieke keten van talentontwikkeling, bovendien aan de hand van een volwassen toneelgezelschap dat ook jeugdtheatervoorstellingen uitbrengt, dient zich aan.

Het is een nu nog utopisch klinkend plaatselijk toneelbestel, dat evenwel binnenkort extra reliëf kan krijgen als het onderzoek naar de voorgenomen fusie tussen deze drie instellingen uitwijst dat de fusie nuttig is voor alle partijen. Het aanbod aan voorstellingen kan bovendien vervolgens optimaal worden verdeeld en bezoekers van acht tot tachtig kunnen optimaal en op organische wijze worden bediend.

Den Haag als El Dorado, Voltaires gezochte gouden stad, binnen handbereik. Opmerkelijk voor een stad waar wel een hbo-opleiding voor dans, muziek en beeldende kunst gevestigd is, maar geen professionele hbo-theateropleiding. Dat kan een achilleshiel blijken. Of toch niet? Jan Zoet, directeur Theaterschool Amsterdam: “Een dependance in Den Haag? Het lijkt me beter om productieve manieren van samenwerking te onderzoeken door te speuren naar wegen om jong talent meer speelplekken te bieden dan nu vaak het geval is”. De Toneelalliantie biedt daartoe volgens hem een prima beginpunt.

Artistiek roer
Op de Theaterschool in Amsterdam krijgen studenten ter voorbereiding op een toekomstig bestaan als freelancer slechts sporadisch les in cultureel ondernemerschap. Brussaard: “Ik ben een eenmanszaak. Ook mijn werk als DJ kan ik onder die paraplu doen.” Schalk: “Ik heb een stichting opgericht en ben daar in dienst.”

Ook Casper Vandeputte moet, nadat de beschutting van het Nationale Toneel eind 2016 eindigt, weer zelf aan de bak. Vandeputte: “Mijn grote vraag is nu: wat hierna? Freelancen wellicht. Of ergens vast onderdak zien te vinden”. Hij is daarom in gesprek met Eric de Vroedt, die na 2017 het artistieke roer bij het Nationale Toneel van Theu Boermans overneemt.

“We blijven maar praten over kunst in termen van ondernemerschap en winst”, brengt Ninke Overbeek, toneelschrijfster bij De Kosmonaut, productiehuis voor toneelteksten en vaste columniste van Kunstlicht, daar tegenin. “’Is het project geslaagd?’, vraagt het fonds dat ons ondersteunt, en het antwoord ligt besloten in bezoekersaantallen en kaartverkoop. Wie faalt is een loser die zijn bedrijfsplan niet op orde had.”

Overbeek vergeet daarbij niet de hand in eigen boezem te steken: “Ook als jonge makers moeten we dat inhoudelijke gesprek voeren, en niet alleen netwerken om die ene succesvolle regisseur binnen te halen als visitekaartje voor je volgende project.”

Hét toneel
Maar er is hoop, altijd is er hoop, op betere tijden. Een kentering lijkt mogelijk sinds de publicatie van het advies dat de Raad voor Cultuur in april uitbracht. De Raad pleit daarin voor de terugkeer van productiehuizen, geschoeid op een nieuwe leest. Ook opteert de Raad voor meer mogelijkheden voor stedelijke regio’s en ziet zij graag een betere aansluiting van gemeentelijk op landelijk cultuurbeleid.

Het advies kan voor wind in de rug zorgen in het stedelijke Den Haag bij het verbeteren van het jonge-makersklimaat. Gevoegd bij alle lopende ontwikkelingen rond Spuikwartier, de Toneelalliantie en het voornemen van de Haagse cultuurwethouder Cultuur Joris Wijsmuller voor een sterkere positie van het ‘merk’ Den Haag als toneelstad, heeft de hofstad de potentie voor het grijpen om uit te groeien tot hét toneel voor beginnend én voor gevestigd talent.

En pas dan, als (net als voorheen) de juiste voorwaarden geschapen zijn, kan de toneelkunst weer doen wat zij altijd deed: puike voorstellingen maken. Ook Naomi Velissariou wil dan wel overstag. Haar hartenkreet? “Laat ons huizen bewonen, productieplatformen creëren, festivals doen leven, concertzalen vullen, bibliotheken bestormen. Plekken hebben we nodig, plekken waar een verhaal kan rijpen, een praktijk langzaam kan groeien, experimenten gewoon mogen falen, erfgoed kan worden geconserveerd, talent kan worden ontwikkeld en waar voor mijn part zelfs aan cultureel ondernemerschap kan worden gedaan.”

Kunstlicht, 12 april – 10.00-11.00 uur

Kunstlicht, 12 april – 11.00-12.00 uur

De schok van de val

Zaal 3 van Theater aan het Spui als huis- én kraamkamer van de kunsten

In februari speelt Jos Nargy in Zaal 3, de proeftuin van Theater aan het Spui aan het De Constant Rebecqueplein, proefvoorstellingen van De schok van de val, naar het boek van Nathan Filer: “Als acteur wil ik de stad mooier maken”.

Het boek in kwestie heet De schok van de val, de schrijver Nathan Filer. Het is het hartverscheurende, ontroerende en tegelijkertijd opbeurend en hartverwarmende verhaal over Matthew, een negentienjarige aan schizofrenie lijdende jongen die zijn overleden broer mist. ‘Ik zal je vertellen wat er gebeurde, want dat is ook een goede manier om mijn broer te leren kennen. Hij heet Simon. Je vindt hem vast leuk. Ik vind hem in ieder geval heel erg leuk. Maar over een paar bladzijden is hij dood. En daarna is hij nooit meer dezelfde geweest.’
De manier waarop Filer zijn boek inrichtte, doet denken aan een ooggetuigenverslag. Hij is psychiatrisch verpleegkundige en daardoor in staat feilloos inzicht te geven in de gedachteprocessen die een geesteszieke, iemand die lijdt aan een gespleten persoonlijkheid, beheersen. Jos Nargy, de acteur die Matthew gestalte geeft: “Ik was heel erg ontroerd door het boek, juist omdat het door de ogen van Matthew is geschreven. Hij gaat door allerlei ups en downs en probeert de dood van zijn broer Simon een plek te geven, een dood waaraan hij zich schuldig voelt. Matthew stelt zich daarop één doel: een dag organiseren ter nagedachtenis aan Simon, waar een handvol familieleden aan deel mag nemen en die Simon moet laten voortleven”. Voor Nargy is het hartverscheurende, fragmentarisch opgebouwde boek een weerslag van het rouwproces waar Matthew doorheen gaat. “Maar ook een verslag van de manier waarop Matthew zichzelf, zijn eigen gevoelens weet te overwinnen”.

Nargy studeerde in 2011 af aan de acteursopleiding van de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Van de zomer was hij op Theaterfestival de Parade te zien met Mijn Vader, een voorstelling die door recensenten hoge ogen toebedeeld kreeg. “Ik ben geboren en getogen in Den Haag. Als acteur wil ik de stad mooier maken. Maar het is niet eenvoudig om je als cultureel ondernemer staande te houden. Ik hoop te slagen, allereerst door mezelf te laten zien”.

Met John de Weerd, projectleider van het onder Theater aan het Spui ressorterende Zaal 3, die in deze productie als begeleider dienst doet, is Nargy op bezoek gegaan bij Parnassia. Ook zijn ze afgereisd naar museum SMAK in Gent om daar een tentoonstelling van videokunstenaar Javier Téllez te zien. Nargy: “Als zoon van twee psychiaters groeide deze Venezolaanse videokunstenaar op in een omgeving waar geesteszieken deel uitmaakten van het dagelijkse leven”.
Voor De Weerd komen met deze productie opeens heel wat lijntjes bij elkaar. “Toen ik het boek had gelezen, vroeg ik Jos of hij het ook eens wilde lezen – met meteen de mogelijkheid van een theatervoorstelling in het achterhoofd. Toen de schrijver van het boek op de laatste editie van het Crossing Border Festival geprogrammeerd bleek te zijn, heb ik hem verzocht om een interview. Dat lukte. En toen in november opeens Zaal 3 van start kon, was een en een drie”. Nargy: “Op die ontmoeting konden we Filer uithoren. Het is fijn dat bij bereid was om toelichtingen te geven”.

In de theatervoorstelling, een solovoorstelling, wordt het gebied van de schizofrenie weliswaar betreden, maar wordt vooral het gemis tot uitdrukking gebracht dat Matthew van zijn broer Simon voelt. “Het wordt een vertelling, realistisch gespeeld in een sober decor, met de taal uit het boek als leidraad”, aldus Nargy, die zelf de bewerking ter hand neemt. “Eerst lezen. Daarna ga je selecteren wat je belangrijk vindt om te vertellen en vervolgens wrik je daar als het waren een boeiend, samenhangend verhaal uit los”. Het is een werkwijze die hij inmiddels kent van eerdere boekbewerkingen, zoals Toon Tellegens Mijn Vader en Moskou op sterk water van Venedikt Jerofejev. “Grappig is dat ik door de videogames die Matthew in het boek speelt kan afleiden welke leeftijd hij had. Die spelletjes speelde ikzelf namelijk ook”.

De eenvoud van het toneelbeeld van De schok van de val beslaat naast een mechanische schrijfmachine (Nargy: ‘We weten niet of die straks in de voorstelling nog een rol speelt’) en een geheimzinnige kartonnen doos met inhoud, een batterijreeks dimbare, vlak naast elkaar geplaatste en elektrisch aan elkaar geschakelde tl-buizen, naar een ontwerp van beeldend kunstenaar Willem Marijs, die in het pand van de belendende broedplaats DCR een atelierruimte in gebruik heeft. “Dat is de meerwaarde van deze locatie”, vindt John de Weerd. “Kunstenaars die elkaar ontmoeten. We willen graag bruggen slaan. Het concept van Zaal 3 is dat we er alles aan doen om een verbindende schakel te zijn, dat we een spilfunctie innemen tussen beginnende theatermakers en andere kunstenaars. Als er een goed plan is kunnen zij hier hun gang gaan. We vragen hen daarbij wel om nieuwe financiële wegen te bewandelen, zoals dat tegenwoordig in goed cultureel ondernemerschap betaamt. Waar het in de kern om gaat is, bijvoorbeeld, dat Jos straks kan doorstromen naar Zaal 2 van Theater aan het Spui, en daarna naar Zaal 1”.

De sfeer van het voormalige Theater Zeebelt ademt nog immer de aloude gezelligheid uit, al is er het een en ander aan de inrichting verspijkerd, en zijn daarbij knipoogjes gegeven naar de locatie van de grote broer aan het Spuiplein. “Enkele wanden hebben we witgesausd, er is behangsel gekomen waarvan het motief refereert aan dat in de foyer van het ‘grote’ Theater aan het Spui, en ook de tapkast is er uit eerlijk hout opgetrokken. En niet te vergeten: er liggen gemoedelijke Perzische tapijten op de stortvloer. “Zaal 3 als plek voor talentontwikkeling is één”, vertelt De Weerd enthousiast, maar volgens hem behelst Zaal 3 meer: “Buurtbewoners wakker schudden. De omgeving mobiliseren en met kunst confronteren. In die zin willen we graag de huiskamer van de buurt rond de energiecentrale aan het de Constant Rebecqueplein zijn. Dat is ook af te leiden uit initiatieven als Het Gras van de Buren en de avonden van buurtbewoner Rob Verhoeven, die in Verhoeven doet buurtonderzoek maandelijks op de derde dinsdag bijzondere en getalenteerde buurtbewoners ontvangt. Van kunstenaars uit de DCR tot lokale zangkoren, van de buurvrouw met een goed recept tot een buurvrouw die vroeger een buurman was”.

Van donderdag 6 tot en met zaterdag 8 februari in Zaal 3 (Theater aan het Spui). Première op 26 april. Meer informatie: www.theateraanhetspui.nl. Telefonisch reserveren: (070) 346 52 72.