Branoul speelt ‘Bekentenissen van Zeno’
Antiheld. Slapjanus. Beroepshypochonder. Klaploper. Rasopportunist. Luiwammes. Aartstwijfelaar. Rare snuiter. Maar tegenwoordig gezien als held van onze tijd. Branoul zet de tanden in Bekentenissen van Zeno. ‘Laatste Sigaret.’
Svevo schiep als een der eersten met Zeno een existentieel, doodziek getormenteerde modelburger als held van onze tijd, ook al was dat honderd jaar geleden. Een observator van zijn eigen bestaan. Zes belangrijke gemoedstoestanden uit het leven van Zeno Cosini, tegen wil en dank zakenman te Triëst, komen aan bod in diens nauwgezette aantekeningen.
“Je treft ze vast ook aan in de eigen kennissenkring” zegt Sijtze van der Meer , “van die figuren die breeduit vertellen over zichzelf, maar dat met een jaloersmakend joie de vivre en flair doen, dat je toch van ze gaat houden. Het slag dat zich op het oog zo makkelijk door het leven lijkt te slaan.” “Een ijdeltuit inderdaad,” valt Remco Melles hem over Zeno bij. “En een heerschap hè. Maar altijd goudeerlijk. Bedrog rakelt hij uit zichzelf op.”
Melles geeft gestalte aan de figuur van Zeno Cossini, de wonderlijke, ontwapenende en o zo herkenbare creatuur die Italo Svevo rond 1920 van hem maakte; Van der Meer aan Dokter S., voor wie Zeno zijn levensverhaal op papier zet om via die omweg voor eens en altijd van zijn rookverslaving af te komen.
In de roman steekt Zeno op sleutelmomenten immer een Laatste Sigaret op. Dat heeft alleen maar voordelen, vindt hij. Want mocht het lukken om te stoppen, ja dan is er geen enkele drogreden meer om daadwerkelijk uit te groeien tot de grote belofte die hij diep van binnen is. ‘Laatste Sigaret.’ Een strijd tegen perfectie.
En zo geeft ‘Bekentenissen van Zeno’ een beschrijving van de ontdekking van de vrije wil, maar legt het werk tegelijkertijd ook onze verslaafdheid aan onze driften vast.
Buitenwereld
Regisseur Manon Barthels werkte de vuistdikke, uiterst amusante roman om tot een toneelstuk voor twee acteurs. Barthels: “In eerste instantie wilde ik er een monoloog van maken. Maar toen dat eenmaal had gedaan ontdekte ik dat de figuur van Zeno op het toneel pas interessant wordt als je hem afzet tegen de buitenwereld. Daarom heb ik samen met Sijtze de rol van Dokter S. doorontwikkeld.” S. is aanhanger van Freuds leer van de psycho-analyse, destijds een revolutionaire, nieuwe behandelmethode waar Svevo zich tegen afzette.
Barthels wil Zeno op het podium tot leven wekken ‘omdat hij een boeiend karakter is, een mens van vlees en bloed, omdat hij iemand is die graag de weg van de minste weerstand bewandelt. Dat is herkenbaar. En dan zijn er natuurlijk die prachtige elegante, precies geformuleerde beschrijvingen uit het innerlijk van Zeno die Svevo opschreef.”
Zeno weet door zijn menselijkheid sympathie op te wekken. “Superleuk om naar hem te luisteren,” meent ‘dokter’ Sijtze van der Meer. “Je gaat allengs in je eigen personage geloven, ” antwoordt Remco Melles. “Zeno is een deel van mezelf geworden, dat kan bij deze rol ook bijna niet anders.”
Stroom
Zeno staat te boek als de eerste (anti-)held in de literatuur, iemand wiens twijfels, slapheid en zelfreflectie een heel boek lang op het programma staan. De roman wordt beschouwd als ‘de eerste freudiaanse roman’ omdat aan de hand van een vrij minutieuze verkenning van de menselijke psyche is gemaakt, maar het is ook een milde satire op de psycho-analyse.
Aan volbloed actie gebeurt er dan ook niet zo gek veel. Het is eigenlijk een lang uitgerekte stroom van gedachtegangen. “Best lastig om dat te comprimeren. Ik heb de roman gelezen, herlezen en nog eens – maar daarna terzijde gelegd om die in de vorm van een toneeltekst op te schrijven in mijn eigen woorden,” zegt Barthels over het schrijfproces.
LS
Barthels steekt tegenwoordig, na lang niet te hebben gerookt, soms weer een sigaret op. “Stress wegblazen.” Sijtze van der Meer is vijftien jaar geleden definitief ‘bekeerd’. “Vanwege gezondheidsaspecten. En roken is duur.” Melles rookt vooral op dagen van premièrekoorts. “Dat is kalmerend. Ik ben overtuigd jojoër.” Laatste Sigaret.
Branoul producties: ‘Bekentenissen van Zeno’. In Theater Branoul. Première: Zondag 22 oktober 2017. Te zien tot en met zondag 12 november 2017. Meer informatie: branoul.nl.
Eric Korsten 